Ukti Vyakti Prakarana

Author(s): Damodar Pandit
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 151

दामोदरविरचितं
[कारिका २९. अथ संप्रदानेन तिस्र उफ्तयो यथा- . . 'का किहं पढिअ का पास' - कसै पठ्यते कुतः ?, आत्मन उपाध्यायात् । ३१ ।
'का किहं पढिअ काहां',- कस्मै पठ्यते कुत्र, आत्मने गृहे । ३२ । .. का किहं पढिअ ककरें - कस्मै पठ्यते कस्य गृहे ?, खस्मै गुरोः । ३३ ।
. - एवं संप्रदाने तिस्रः ॥ छ । अथापादानेन द्वे यथा- . . 'का पास पढिअ काहाँ' – कुतः पठ्यते कुत्र ?, उपाध्यायाद् वाराणस्याम् । ३४ । 'कातौ पढिअ ककरें घर' - कुतः पठ्यते गृहे कस्य ?, उपाध्यायाद् गुरोः । ३५ ।
___-एवमपादानेन द्वे ॥ छ । अथाधिकरणेनैकैवोक्तिर्यथा - 'काहां पढिअ ककरें घर' - कुत्र पठ्यते कस्य गृहे ?, वाराणस्यामुपाध्यायस्येति । ३६ ।
- एवमधिकरणे कैव ॥ छ । ___ एवं द्वयोर्द्वयोर्विवक्षायां षट्त्रिंशदेवोक्तयः । एवमेव त्रयाणां त्रयाणां विवक्षायां चतुर
शीतिरुक्तयः । तदुत्पत्तिश्चैवम् – पूर्वोक्तद्विकेषु प्रथमं लिङ्गार्थ विना ये द्विका नवमादयस्ते15 ष्वाचे योजिते अष्टाविंशतिस्त्रिभेदा लिङ्गार्थेन भवन्ति । द्वितीयेन च धात्वर्थेन रहितेषु षोड
शादिषु द्विकेषु द्वितीये जो(यो)जिते सत्येकविंशति-[ ५० ३३-२ ] स्त्रिभेदा धात्वर्थेन भवन्ति । पूर्वैः सहैकोनपञ्चाशत् । ४९ । ततस्तृतीयेन का न(र)हितेषु द्वाविंशादिषु द्विकेषु तृतीये क्षिप्ते पञ्चदश त्रिमेदाः क; भवन्ति । पूर्वैः सह चतुःषष्टिः । ६४ । ततश्चतुर्थेन कर्मणा रहितेषु सप्तविंशादिषु द्विकेषु चतुर्थे क्षिप्ते दश त्रिभेदाः कर्मणा भवन्ति । पूर्वैः सह चतुः७ सप्ततिः । ७४ । ततः पञ्चमेन करणेन रहितेषु त्रिंशादिद्विकेषु पञ्चमे क्षिप्ते षट् त्रिभेदाः करणेन भवन्ति । पूर्वैः सहाशीतिः । ८० । ततः षष्ठेन संप्रदानेन रहितेषु चतुस्त्रिंशादिषु षष्ठे क्षिहे.त्रयस्त्रिभेदाः संप्रदानेन भवन्ति । पूर्वैः सह व्यशीतिः । ८३ । ततः सप्तमेनापादानेन रहिते षट्त्रिंशद् द्विके सप्तमे क्षिप्ते अपादानेनैकस्त्रिभेदः । पूर्वैः सह चतुरशीतिः
। ८४ । अनेनैव च क्रमेण चतुरादीनामपि पूर्वोक्तसंख्यामेदोत्पत्तिज़ैया । ग्रन्थविस्तरभयात् " चैकैकमुदाहरणमादिभेदानां दर्श्यते । तद् यथा-तत्र त्रिविकल्पार्थ पूर्वपूर्वेण सहानन्तरयो
विवक्षायां सप्तोक्तयः । यथा- [प० ३४.१ ] 'को ए ईहां, को काह कर' - कोऽयमत्र कश्च किं करोति !, छात्रोऽयमसावत्र पठति ।१।
'काह करत को ईहां काह पढ' - किं कुर्वन् कोऽत्र किं पठति !, गुरुसेवां छात्रः शास्त्रम् ।२। - 'ईहां को काह काहें पढ'-अत्र कः किं केन पठति !, छात्रः शास्त्रं पुस्तकेन । ३ ।