Ukti Vyakti Prakarana

Author(s): Damodar Pandit
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 159

दामोदरविरचितं
[कारिका २९. 'सेंफे खुहु खुहु कर' - श्लेष्मणा क्षुहुत् क्षुहुत् काश(सोते। कास शब्दकुत्सायाम् ।
'क्षुहुदित्यव्यक्तानुकरणम् । 'पुनवन्तेकरें भोजं भूषे(ख) बाह्मण अघांति' - पुण्यवतो भोज्येषु बुभुक्षिता ब्राह्मणा
आघवन्ते । गुङ घुङ गतौ । आघ(घ)ति आधयन्ति वा । अघ पापकरणे विकल्प
नन्तः, अनेकार्थत्वात् ।। 'हलुअ वथु पाणिं तरंग' -- लघुकं वस्तु पानीये प्लवते । पुङ प्लुङ गाङ सीङ गतौ ।
तरंग इवाचरति, तरंगायते वा । . 'चडई [प० ४१,१ ] पाखे रुअ वायं उडा' - चटिकापक्षण तूलं वातेनोड्डीयते । डीङ • विहायसां गतौ । ‘ओंदें कापडं पाणि गल' – आर्दे(दें) कर्पटे पानीयं गलति । गड सेचने । डलयोरेकत्वे । 'वर्षाकालं मीनिं विसम' – वर्षाकाले भित्तिर्विषमति । षम ष्टम वैकल्ये । 'पर्वतउ टलथि विसिठु कि बल' - पर्वतोऽपि टलति विशिष्टः किं बलति । टल ट्वल
वैकल्ये । बल प्राणने । 'सिष्ट आपणे बोलें न जलइ' - सि(शि)ष्ट आत्मीयवचसि न चलति, बोले वा। बुल ___ निमज्जनेऽनेकार्थः। 'मीच्छे बोले काउ न रोहइ' – मिथ्याभाषिते कदाचनापि न रोहति । रुह जन्मनि । . 'जों फुड बोल सो गांग न्हा' - यः स्फुटं वदति स गंगां खातीव । 'विलखाई रोव' -विलक्षया रोदिति । रुदिरु अस्र(श्रु)विमोचने। । 'उणींद भा तेई सोअ'- उन्निद्रो भूतस्तेन खपिति । जिष्वप् स(श)ये । 'निदालुध जांत भीति अभिड' -निद्रालुब्धो गच्छन् भित्तावभीट्टे । ईड स्तुतौ ।. 'जो जाग, सो वाग'-यो जागर्ति स वल्गते । जागृ निद्राक्षये । सावधानो न मुष्यत . 'इत्यर्थः । 'जो पूच्छ सो आच्छ' – यः पृच्छति स आस्ते । आश(स) [प० ४१-२ ] उपवेश(स)ने ।
पर्यालोचितकर्ता न नश्यतीत्यर्थः । 'पूतकरें वधावें नाच' - पुत्रस्य वर्धापनके नृत्यति । नृती गात्रविक्षेपे । वर्धापनं चुरादि
निपातेषु । • 'घाम घाला उद सुखा' - धर्मे घातितं सार्द्र सु(शुष्यति । शुष शोषणे । हत्यर्थाश्चेति
खार्थे नन्ताद्धन्तेर्घातितमिति रूपं प्रापितमित्यर्थः।। 'धावन्त पसीज' - धावन् प्रखिद्यति । खिदा गात्रप्रक्षरणे । 'पंचगवें पीएं सूझ' – पञ्चगव्ये पीते सु(शु)ध्यति । शुध शौचे। . 'स्शु(सु) काहु न सीझइ' - रसः कस्यापि न सिद्ध्यति । षिधु संराघौ ।