Ukti Vyakti Prakarana

Author(s): Damodar Pandit
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 164

कारिका २९.] उक्तिव्यक्तिप्रकरणम् ।
'मध्यस होइ विचार - मध्यस्थो भूत्वा विचारयति । चर असंशये । 'भडत गाउं मुचीव' - आदत्तं प्रामं मोचयति । मुच प्रमोचने । • • 'काठ फाड' - काष्ठं पाटयति । पट पुटीत्यादि। 'चौक पूर'- चतुष्कं पूरयति । शंख(ख) वा, रिक्तं वा । पूरि आप्यायने । 'कहीं कह-कथानिकां कथयति । कथ वाच्य(क्य :) प्रबन्धे ।। छ.॥ 'कन्या वर' - कन्यां वरयति । वैर ईप्सायाम् । 'कवड गण' - कपईकान् गणयति । गण संख्याने ।' 'धूत गमारहि अकल' - धूतों ग्राम्यं आकलयति । [ प० ४६-१] । 'भल सगुनु भल सूच' -- भद्रः शकुनो भद्रं सूचयति । सूच पैशून्ये । 'अहेडे जात वखोड' - [[]खेटके गच्छन्तं व्याखोटयति । खोट क्षेपे । खोल क्षेप इति । * पाठे-अंगं खोलयति । 'पुरुषहि अनुसील' - पुरुषमनुसी(शी)लयति । शील उपधारणे । 'चित्रु रच' -चित्रं रचयति । रच प्रतियले । 'कलि साव' - कलिं कलहं वा सामयति । साम सात्त्व(न्त्व)ने। 'हरावा गवेस; गा गवेस' - हारितं गवेषयति, गतं वा । गवेष मार्गणे । 'मधक वथु विभंज' -मध्यकं वस्तु विभाज्यते । भाज पृथक्कर्मणि । 'नीकण रूष(ख)य' -चिक्कणं रूक्षयति । रूक्ष पारुष्ये । 'व्रीहिं उमिस' -व्रीहि(ही)नुन्मिश्रयति । मिस्र(श्र) संपर्चने । 'पाता छेद' - पत्रं छिद्रयति; कर्णं वा । छिद्र कर्णवेधे । 'लई (1) आंक' -उल्मुकेनाकयति । अकि लक्षणे । 'काजु निरूप' - कार्य निरूपयति । रूप रूपक्रियायाम् । 'पाना छेद' - पात्रं छेदयति । छेद द्वैधीकरणे । 'निलज्ज पाण वान' -निर्लज आत्मानं वर्णयति । वर्ण वर्ण-क्रियागुणेत्यादि । 'काल खप' - कालं क्षपयति । क्षप प्रेरणे । 'बहुतें अघा' - बहुतरेणाधयति । अघ पाप [प० ४६-२] करणे, अनेकार्थत्वात् ।। . अथवा अघाव, अघावयति । गुङ घुङ गत्यर्थः । 'हिंडोल':- आंदोलयति, 'अवहेर' - अवधीरयति; इत्यादयश्च लेकोक्तरूह्याः ॥ छ । गाउं जांत पोटलि संजव' - ग्रामं गच्छन् पोट्टलिका संयोजयति, संयोजति वा । अत्रै
वार्थे युजादिर्विकल्पे नन्तः । पक्षे भ्वादिवत् । अर्थान्तरे तु- 'कान यो(जो)ड' - :कर्ण युनक्ति । युजिर् योगे। 'परिहस(वा) साह' - परिभवं साहयति, सहति वा । षह मर्षणे । भौवादिकॅन सहते।।