Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 06
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
View full book text
________________
૩૬
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા આ રીતે સ્પર્શન,રસન, પ્રાણ,ચક્ષુ અને શ્રોત્ર એ પાંચ ઇન્દ્રિયો કહેલી છે અને સ્પર્શ, રસ,ગબ્ધ,વર્ણ અને શબ્દો એ તેના વિષયો કહેલા છે. આ સ્પર્શનઆદિ ઇન્દ્રિયો થકી સ્પર્ધાદિ નું જે રાગદ્વેષયુકત વિષય સેવન તે સકષાયી જીવને માટે ઇન્દ્રિય-સામ્પરાયિક કર્માસ્રવ કહેલો છે.
-અહીં ડ્રન્દ્રિય માવ નો અર્થ છે -તે ઈન્દ્રિયોની રાગ દ્વેષયુકત પ્રવૃત્તિ કહેલ છે. કેમ કે સ્વરૂપમાત્રથી કોઈ ઇન્દ્રિય કર્મ બંધનું કારણ થઈ શકતી નથી તેમજ ઇન્દ્રિયોની રાગદ્વેષ રહિત પ્રવૃત્તિ પણ કર્મબંધનું કારણ થઇ શકતી નથી. એટલે જ ભાષ્યમાં પણ સૂત્રકાર મહર્ષિ પ્રમસ્તસ્ય ફન્દ્રિયળ એવો પ્રયોગ કરે છે અર્થાત્ પ્રમાદ યુકત જીવની ઇન્દ્રિયો જ આમ્રવનું કારણ બને છે. અપ્રમત્ત જીવ ની ઇન્દ્રિયો થી આસ્રવ થતો નથી.
–૧ સ્પર્શનેન્દ્રિય- શીત,ઉષ્ણ,સ્નિગ્ધ, રૂક્ષ,મૂદુ, કર્કશ, લઘુ,ગુરુ એ આઠ પ્રકારના સ્પર્શનેન્દ્રિય વિષયો છે. તેમાંથી અનુકૂળ સ્પર્શવાળા પદાર્થ રાગ અને પ્રતિકૂળ સ્પર્શવાળા પદાર્થોની પ્રાપ્તિ થી દ્વેષ થતા સ્પર્શનેન્દ્રિય સંબંધિ આસ્રવ થાય છે.
-૨ રસનેન્દ્રિય-ખાટો,મધુર, તુરો, કડવો, તીખો એ પાંચ રસ રસનેન્દ્રિયનો વિષય છે તેમાં ઇચ્છિત રસની આસકિત રાગ અને અનિચ્છિત રસનો દ્વેષતે રસનેન્દ્રિય સંબંધિ આસવ છે.
–૩-ધ્રાણેન્દ્રિય-સુગંધી પદાર્થોના રાગ અને દુર્ગધી પદાર્થોનોષ તે ધ્રાણેન્દ્રિયસંબંધિ આશ્રવ છે
-૪ ચક્ષુરિન્દ્રિય - લાલ, પીળો,ધોળો, લીલો અને કાળો એ પાંચ વર્ણ કે તેરૂપવાળા પદાર્થોમાં થતો રાગ કે દ્વેષ તે ચક્ષુરિન્દ્રિય સંબંધિ આસ્રવ છે.
–પ-શ્રોત્રેન્દ્રિય-સચિત અચિત્ત કેમિશ્ર શબ્દો એ શ્રોત્રેન્દ્રિયનો વિષય છે તેમાં મનોહર શબ્દ પરત્વે નો રાગ અને અમનોહર શબ્દ પરત્વેનો દ્વેષ થવાથી જે કર્મોનું આગમન થાય છે તેને શ્રોત્રેન્દ્રિયાગ્નવ કહ્યો છે.
આ પ્રમાણે પાંચે ઈન્દ્રિયોના ૨૩ વિષયો જો પ્રશસ્ત ભાવ વડે સેવાતા હોય તો તે શુભાશ્રવ છે અને જો અપ્રશસ્તભાવે સેવાતા હોય તો અશુભ આસ્રવ છે. જેમ કે દેવ-ગુરુના સ્પર્શથી આનંદ થાયતો તે પ્રશસ્ત સ્પર્શ,સ્ત્રીના સ્પર્શનું સુખ તે અપ્રશસ્ત સ્પર્શ છે. ભગવાનની આંગી-પ્રતીમા જોતા રાગ ઉત્પન્ન થાયતો પ્રશસ્ત રાગ છે અને નાટક પ્રેક્ષણમાં રાગ થાયતો અપ્રશસ્ત રાગછે. બંને પ્રકારના રાગમાં કર્માસ્રવતો થાય જ છે. પણ શુભઆગ્નવ થકી અશુભ આમ્રવને રોકી કે નીવારી શકાય તે પૂરતું શુભાગ્નવની સેવના કરવી જોઇએ અંતેતો શુભાસ્રવ પણ છોડવાનો જ છે.
[નોંધ:- ઉપરોકત અવ્રતાદિ ત્રણે ભેદ અને હવે પછીનો ચોથો ક્રિયાભેદ જે કહેવાશે તે ચારભેદમાટેયથાસંભવમન-વચન-કાયાના ત્રણેયોગસમજવા. અર્થાત આ૩૯સામ્પરાયિક આસ્રવ પૈકી કોઇપણ આમ્રવનું સેવન મનથી વચનથી કે કાયાથી થાયતો પણ તે કોઈપણ યોગથકી કર્મઆસ્રવ થવાનો છે તેમ સમજવું.
* જિય-સામ્પરાયિક આમ્રવના ભેદોમાં સૂત્રકાર મહર્ષિ ચોથા અને છેલ્લા ક્રમમાં આમ્રવને જણાવે છે આ આમ્રવને વિશે સૂત્રમાં ૨૫ ભેદનું કથન કરેલ છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
