Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 06

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 61

SO
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા જ મનુમતઃ- કોઈના કાર્યમાં સંમત થવું તે અનુમત -જેમ કે અન્યની હિંસાદિ ક્રિયાની અનુમોદના કરવી તે
પાય:- કષાય-સમભાવની મર્યાદા તોડવી તે કષાય – મનની વૃત્તિઓને મલિન કરે તે કષાય
-“ઘણા પ્રકારનાં સુખ અને દુઃખના ફળને યોગ્ય એવા કર્મ ક્ષેત્રનું જે કર્ષણ કરે છે [અર્થાત્ ખેડે છે]અથવા જીવના શુધ્ધ સ્વરૂપને કલુષિત કરે છે તે “કષાય' કહેવાય છે
–જેનાથી ૫ અર્થાત સંસારની વૃધ્ધિ થાય તેને કષાય કહેવામાં આવે છે
$ [આ અને આવી અનેક વ્યાખ્યાઓ વષાય ની છે કે જે થાય પદનોપૂર્વે - સૂ. ૬-તિષયમાં ઉલ્લેખ થયેલો છે, આ અધ્યાયમાં પણ સૂત્રક, સાયાણાયો...માં ઉલ્લેખ થયો છે પછી સૂત્ર-૬ મત્રતાયેન્દ્રિય માં પણ કહેવાયેલ છે. અને તેના ભેદો સહિતનો ઉલ્લેખ હવે પછીના અધ્યાય: ૮ ના સૂત્ર. ૧૦માં પણ થવાનો છે તે કષાય ક્રોધ, માન,માયા,લોભ એ ચાર ભેદથી ઓળખાય છે)
જે ઢોલ વષા:- દ્વેષ,ગુસ્સો,અક્ષમાં કેવૈર લેવાની વૃત્તિને ક્રોધ કષાય. જેમ કે કોઈ મારી સામે બોલે તો ખતમ કરી નાખે તેવા અહમ્ યુક્ત હિંસાદિ પ્રવૃત્તિ
* મનિષાય:- લુચ્ચાઇ,કપટ,દગો કે અન્યને છેતરવાની વૃત્તિ તે માયા કષાય જેમ કે કપટ પૂર્વક મિત્રતા ના નામે કોઇની હિંસા વગેરે કરવાની પ્રવૃત્તિ
એમષાય:-તૃષ્ણા,લાલસા,વૃધ્ધિ,આસક્તિ અસંતોષ યુક્ત વૃત્તિ તે લોભ કષાય જેમ કે કોઇની મિલ્કતની લાલસાથી હિંસાદી પ્રવૃત્તિ કરે તે
* વિશેષ:- વિશેષ અર્થાત ભેદ. સંરંભ આદિ કારણો થી જીવના ૧૦૮ ભેદે અધિકરણ કહ્યા છે
સૂત્રમાં –બાદ્ય સંરશ્ન-સમારમગામ,યોગ,ત-રિત - અનુમત,વષય અને વિશેષ એટલા પદો પછી સૂત્રકારે સંખ્યાવાચી શબ્દો જણાવેલા છે તેમાં પણ શબ્દ સમાન હોવા છતાં અર્થઘટનની ભિન્નતા છે
વિપ્રથમ સંખ્યાવાચી પદત્રિ: સંરંભ,સમારંભ અને અનુમત્ત શબ્દ સાથે જોડાયેલું છે કેમ કે સૂત્રમાના ૧૦૮ ભેદનું મૂળ આ ત્રણ પદોથી જ ગોઠવાયેલું છે. સ્વોપજ્ઞ ભાષ્યમાં પણ સૂત્રકારે કહ્યું છે કે :- તત્ સમાત: ત્રિવિધમ્ - સમરમ:, મારH: ત
* ત્રિ:બીજુ સંખ્યાવાચી પદ પણ વિક છે. આ પદ સૂત્રના યો પદ સાથે સંકડાયેલું છે કેમ કે તે યો ની સંખ્યા ત્રણ છે એવું સૂચવે છે મનોયો, વયો, થોડા !
ભાષ્યકારના ના જણાવ્યા મુજબ સંરંભ આદિ ત્રણે પદોનું પ્રત્યેક પદ કાય-વા-મનસ યોગની વિશેષતા થી ત્રણ પ્રકારે કહેવાયુ છે.
જેમ કે -કાયસંરંભ,વાર્ડ્સરંભ,મનસંરંભ –કાય સમારંભ,વાક્સમારંભ,મન સમારંભ -કાયારંભ,વાગારંભ,મનઆરંભ