________________
આર્યશ્રી સ્કંદક
તેમાં બાલમરણના બાર ભેદ કહ્યા છે : વલમરણ (તરફડિયાં ખાતા મરવું); વશાર્તમરણ (પરાધીનતાપૂર્વક રિબાઈને મરવું); અંતઃશલ્યુમરણ (શરીરમાં શસ્ત્રાદિક પેસી જવાથી મરવું); તભવમરણ (જે ગતિમાં મર્યા હોય તે જ ગતિમાં પાછું જન્મવું); પહાડથી પડીને મરવું, ઝાડથી પડીને મરવું, પાણીમાં ડૂબીને મરવું, અગ્નિમાં પેસીને મરવું, ઝેર ખાઈને મરવું, શસ્ત્ર વડે મરવું, ઝાડ વગેરે સાથે ગળે ફાંસો ખાઈને મરવું, અને ગીધ વગેરે શરીરને ફાડી ખાય તે રીતે મરવું. એ બાર પ્રકારના બાલમરણ વડે મરે. તો જીવ અનંત વાર નૈરયિક ભવોને પામે છે; અનાદિ અનંત તથા ચાર ગતિવાળા સંસારમાં રખડ્યા કરે છે; તથા તે પ્રકારે પોતાના સંસારને વધારે છે.
પંડિતમરણ પણ બે પ્રકારનું છે : પાદપોપગમન (ઝાડની પેઠે સ્થિર રહીને આહાર- ત્યાગપૂર્વક મરવું) અને ભક્તપ્રત્યાખ્યાન (હાલવાચાલવાની છૂટ સાથે ખાનપાનના ત્યાગ-પૂર્વક મરવું?). પાદપોપગમનમાં બીજાની સેવા લેવાની છૂટ નથી હોતી, જયારે ભક્તપ્રત્યાખ્યાનમાં હોય છે; બંનેમાં આહારત્યાગ સરખો જ છે. એ બંને જાતના પંડિતમરણ વડે મરતો જીવ પોતે નૈરયિકના અનંત ભવને પામતો નથી; સંસારરૂપ વનને વટી જાય છે, તથા તે પ્રકારે તે જીવનો સંસાર ઘટે છે.
આ વાત સાંભળતાં સ્કંદક પરિવ્રાજક બોધ પામ્યો અને ભગવાન પાસે કેવળીએ કહેલ ધર્મની દીક્ષા માગવા લાગ્યો. ત્યાર પછી ભગવાને તેને તથા ભેગી થયેલી મોટી સભાને ધર્મ કહ્યો. તેથી હર્ષિત થઈ કુંદક ઊભો થઈને તથા ભગવાનને ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણા
૧. તિર્યંચ, મનુષ્ય, દેવ, નારક. ૨. અનશનના બે પ્રકાર છે : (૧) ઇત્વરિક - એટલે કે અમુક કાળ સુધી આહાર
ત્યાગ, અને (૨) કાવત્રુથિક – એટલે જીવન પર્યત આહારત્યાગ.
