Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨-૨-૩૧ થી પ્રથમા વિભક્તિ થાય છે. કર્મનું લક્ષણ સૂત્ર –
___ कर्तुळप्यं कर्म २-२-३ અર્થ:- ચાર્ગ = વિશેષ પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છાય તે.
ક્રિયા દ્વારા કર્યા જેને વિશેષ પ્રાપ્ત કરવાને ઈચ્છે છે તેને વ્યાપ્ય સંજ્ઞા
- અર્થાત્ કર્મસંજ્ઞા થાય છે. વિવેચન - વ્યાપ્ય - વર્ષ એ બંને પર્યાયવાચી શબ્દ છે.. પ્રશ - અહીં કર્મણિનો અર્થ કેમ કર્યો? જવાબ :- વિશેન માકુનું રૂશ્વત તિ વ્યાખ્યમ્
વ્યાણ શબ્દમાં વિ + માન્ ધાતુને કર્મમાં કૃત્ય પ્રત્યયનો ય પ્રત્યય લાગ્યો છે. તેથી કર્મણિ હોવાથી તેનો અર્થ કર્યો છે તેમાં કર્તા ઉક્ત થતો નથી માટે કર્તાને (ટકામાં) તૃતીયા વિભક્તિ કરેલ છે. (સૂત્રમાં કરૂં ને ષષ્ઠી
વિભક્તિ કરી છે કારણકે કૃદન્તના કર્તાને ષષ્ઠી વિભક્તિ થાય છે.) કર્મ ત્રણ પ્રકારે છે.
(૧) નિર્વર્ય – સન્નાયતે ન”ના વા પ્રશ્યતે તત્ નિર્વલ્યમ્ ! કાંઈક નવું બનતું હોય એટલે કે જે અસતું હોય અને પ્રગટ થાય તેને અથવા જેની જન્મથી ઉત્પત્તિ થાય તેને નિર્વત્થ કર્મ કહેવાય છે. દા. ત. વરં કરોતિ = સાદડી હતી નહીં પણ નવી તૈયાર કરી. પુત્ર પ્રસૂતે = પુત્રનો જન્મ થાય છે. (જન્મ દ્વારા ઉત્પત્તિ) (२) विकार्य - प्रकृत्युच्छेदेन गुणान्तराधानेन वा यद् विकृतिमापाद्यते तद् વિર્ય = પ્રકૃતિના મૂળ પદાર્થના) વિનાશથી અથવા અન્ય ગુણને ધારણ કરવાથી જે વિકૃતિને પમાડાય તે વિકાર્ય કહેવાય. ' દા. ત. 18 હતિ ૪ લાકડું બળે છે. એટલે કે લાકડાનો નાશ અને રાખની ઉત્પત્તિ થઈ તે વિકૃતિ.
ડું તુનાતિ = ડાળને કાપે છે. અહીં ડાળ લઘુતા રૂપ અન્ય ગુણને ધારણ કરવા સ્વરૂપ વિકૃતિ પામે છે. તેથી વિકાર્ય કર્મ કહેવાય. (૩) પ્રાણ- યત્ર તુ વિકૃતો વિશેષો નાસ્તિ તત્ પ્રણમ્ ક્રિયા દ્વારા
