Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 13

થાય છે. પણ માત્ર ક્રિયા હેતુ હોય તેને કારક સંજ્ઞા થતી નથી.
Rવમ્ એ સંજ્ઞા નિર્દેશ છે. યાદેતુંએ સંજ્ઞી નિર્દેશ છે.
શિરમ્ એ સ્વભાવથી જ નપુંસકલિંગ છે. પ્રશ્ન :- આ સૂત્રને બદલે ‘IિPT: +ામ્' = ક્રિયાના આશ્રયભૂત જે હોય
તેને કારક સંજ્ઞા થાય. એટલું જ સૂત્ર લખ્યું હોત તો ચાલત. ગૌરવ શા
માટે કર્યું? જવાબ :- જો આવું સૂત્ર બનાવ્યું હોત તો માત્ર કર્તા જ આવત. એટલે કર્તાની
જ કારક સંજ્ઞા થાત અન્યની કારક સંજ્ઞા ન થાત. કારણ કે અમુક મુળે જાયેં સંપ્રત્યયઃ” | ગૌણ અને મુખ્યમાંથી મુખ્યમાં કાર્ય થાય છે. અહીં પણ આટલું જ સૂત્ર કરવાથી કારક છ હોવા છતાં એકલાં કર્તાને જ કારક સંજ્ઞા લાગુ પડત. માટે હેતુ મૂકીને જણાવ્યું કે કર્તા સિવાયના બીજા જે ઉપયોગી થતાં હોય તેઓને પણ કારક સંજ્ઞા થાય. ક્રિયા ત્રણ પ્રકારની છે. ' (૧) સ્વાશ્રિત ક્રિયા- જે ક્રિયા કર્યાનો પોતાનો) આશ્રય કરીને રહેલી હોય છે. દા. ત. ચૈત્ર: ખાતે I અહીં બેસવાની ક્રિયા સ્વયં ચૈત્રમાં જ છે. અહં સ્વામિ | અહીં ખાવાની ક્રિયા હું જ કરું છું. (૨) પરાશ્રિત ક્રિયા – જે ક્રિયા અન્યનો આશ્રય કરીને રહેલી હોય તે. દા. ત. પરં તિ પતંજતિ | ઇત્યાદિ... અહીં ટને કરવામાં તંતુ, મશીન વિગેરે અન્ય (પર) પદાર્થો કારણભૂત છે. તેના વગર પર રૂપ કાર્ય થઈ શકતું નથી. તેમજ ઘટ કરવારૂપ ક્રિયામાં માટી-ચક્ર-દંડ વિગેરે પદાર્થો કારણભૂત છે. કારણકે તે પદાર્થો વગર ઘટ થઈ શકતો નથી. માટે પટ-પટ બંનેમાં પરાશ્રિત ક્રિયા કહેવાય. (૩) ઉભયાશ્રિત ક્રિયા – જે ક્રિયા ઉભયનો આશ્રય કરીને રહેલી હોય છે. દા. ત. તી મોચરિત્નથd:તે બે પરસ્પર ભેટે છે. અહીં બે વ્યક્તિને આશ્રયીને ભેટવાની ક્રિયા છે. માટે ઉભયાશ્રિત ક્રિયા છે. જો બેમાંથી એક પણ વ્યક્તિ ન હોત તો ભેટવાની ક્રિયા ન થાત. દ્રવ્યનાં સમર્થ વરમ્ કારક એ દ્રવ્યની વિશિષ્ટ શક્તિ છે. સંબંધ (ષષ્ઠી) ને કારક કહેવાતું નથી. કારણકે સંબંધ ક્યારેય ક્રિયાનું