________________
सिद्धान्तलेशसङ्ग्रहः
અને જો મુગર આદિથી ઘટના ટુકડા કરાતાં ધ્વંસ નામને તત્કૃતિ. ચેગિક (ઘટ જેના પ્રતિયોગી છે તેવા) સ્થાયી અને ભૂતલ આદિમાં શાશ્રિત એવા કાઇ અભાવ માનવામા આવે છે તે તે કપાલમાલાને ખસેડી લેતાં અને તેને ન ખસેડી ડેય તેા પણ મણિક (માટીનું મેાટુ' વાસણુ, માણુ), શરાવ (શકે।રુ) અહિના કપાલથી વ્યાવૃત્ત કપાલેાના સંસ્થાનિશેષનુ દર્શન ન થતાં શા માટે તે (વ્સ નામને અભાવ) પ્રત્યક્ષ ન થાય? જો એમ દલીલ કરવામાં આવે કે કપાલેાના સંસ્થાનવિશેષ આદિથી અનુમેય ઘટાધ્વિંસ પ્રત્યક્ષ નથી (—અનુમૈય છે પણ પ્રત્યક્ષ નથી), તા (—ઉત્તર છે કે એમ હાય તે) પછી તેનાથી મુળરના ફટકાના સમકાલીન, પ્રતિચેાણીમાં માશ્રિત દેવ સત્તુ, ઉત્પત્તિનાં જેમ, એક ભાવિકાર તરીકે અનુમાન સ`ભવે છે; માટે તે(અનુમાન)થી પાછળથી ટકી રહેતા પ્રતિયેગી (ઘટ) ના અધિકરણ (ભૂતલ)માં આશ્રિત એવા અભાવરૂપ વ સની સિદ્ધિ થતી નથી. ‘અહી ભૂતકમાં ઘટની ધ્વંસ છે' એમ ભૂતલમાં વસના અધિકરણ હાવા અંગેના વ્યવહાર ‘અહીં ભૂતલમાં ઘટ ઉત્પન્ન થયા છે' એની જેમ ભાવિકારથી યુક્ત પ્રતિચેગીના અધિકરણ હાવા વિષયક હોઇ શકે છે અને ઘટના વસ પછી ભૂતલમાં ઘટાભાવને વ્યવહાર છે તેનુ ઘઢ ખસેડી લીધા પછી તેના (ઘટના) અભાવના વ્યવહારની જેમ, સમવિશેષ સાથે સંબંધ ધરાવનાર અત્યન્તાભાવ આલંબન ઉપપન્ન છે માટે તે વ્યવહાર દવસવિષયક છે એવુ કલ્પી શકાય નહિ.
૧૪૪
દલીલ કરવામાં આવે કે “આમ હાય તેા ઘટની ઉત્પત્તિની પહેલાં તેના (ઘટના) અભાવને વ્યત્રહાર થાય છે તે પણ અત્યન્તાભાવથી ચરિતાર્થી છે તેથી પ્રાગભાવ પણ ન હેાય” તેા ઉત્તર છે કે એ (પ્રાગભાવ) પણ (ભલે) ન હોય.
શંકા થાય કે આમ (પ્રાગભાવ અને પ્રવ`સાભાવ ન હોય તેા) ‘માગભાવના આધારભૂત કાળ તે પૂર્વ*કાળ અને વંસને આધારભૂત કાળ તે ઉત્તરકાળ' એમ નિવચન નહી. સભવે, તેથી કાળમાં પૂ, ઉત્તર આદિ વ્યવહાર થાય છે તેનું આલખન શું હોય? (મા શકાને ઉત્તર છે !) ઘટાદિમાં પ્રતિચે ગિત્વ આદિના વ્યવહારનો જેમ ( પૂર્વ, ઉત્તર આદિ વ્યવહાર) કાઈક અખંડ ધર્મવિષયક ભલે હાય, કારણ કે અભાવરૂપ સ્થયી વંસના સ્વીકાર કરવામાં આવે તે પણ તેમાં વસત્વ આદિ અખડ ધમ માનવે આવશ્યક બને છે. અને ધ્રુવ સર્વ જન્ય એવા અભાવવ રૂપ હોઈને સખંડ જ છે એમ નથી. (—દેવ'સત્વને સમ ડુ માની શકાય નહિ) કારણ કે (તેમ માનતાં) ધ્વંસના પ્રાગભાવરૂપ ઘટમાં પણ તેના (ઘટના) વ`સત્યની પ્રસક્તિ થશે.
વિવરણ : જે અન્ય દર્શનના (ન્યાય–વૈશેષિક) લે અભાવરૂપ ધ્વંસ માને છે તે પ્રત્યક્ષ છે કે અનુમેય એમ વિકલ્પ મનમાં ગાઢવીને તેમનું ખંડન કર્યું`` છે. કેટલાક ટ-ધ્વ સ નામના અભાવને ઘટ-પ્રતિયાગિક અને ભૂતલમાં આદિમાં આશ્રિત સ્થાયી પદાથ માને છે. વસ (બટને નાશ) થયા પછી જેમ પાલામાં તેમ જેને તેાડી નાખવામાં આવ્યા છે તે ઘટના
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
