________________
૫૨
सिद्धान्तलेशसङ्ग्रहः
વિવરણ : શંકા થાય કે નિર્ગુ ણુભ્રહ્મવિદ્યાના ફલમૂત મુક્તિમાં પણ ઈશ્વરસાયુજ્ય માનવામાં આવે તે સગુણવિદ્યાના ફલથી ફરક ન રહે, તેથી સગુણુ વદ્યા અને નિર્ગુણુવિદ્યાના ફળની દૃષ્ટિએ ભેદ ન રહે. શ્રુતિવાકયો છે કે જેવા ગુણાવાળા ઈશ્વરનું ધ્યાન જે ધરે તેને તેવા ઈશ્વર દેહ પઢષા પછી પ્રાપ્ત થાય છે. સગુણુના ઉપાસકને માટે કહ્યું છે કે એ સ્વારાજ્યને પ્રાપ્ત કરે છે’. (પ્રાથ્યોતિ સ્વારાજ્યમ-૧ત્તિ. ૧.૬). તેથી બ્રહ્મલેકને પ્રાપ્ત થયેલાઓને નિચુ'ણુ વિદ્યાના આશ્રય લેવા વ્યય છે. આ શંકાના ઉત્તર અઠ્ઠી આપ્યા છે. ઈશ્વરભાવ પ્રાપ્ત થયેલા સુક્તને ઐશ્વય પ્રાપ્ત થાય છે. પણ સમુાપાસકોને પેાતાના ભાગને માટે ઉપયાગી થાય તેવાં સાધનાની જ સૃષ્ટિ કરી શકે એવું સામર્થ્ય પ્રાપ્ત થાય છે; પણ સમગ્ર જગત્ની ઉત્પત્તિ આદિના સ્વતંત્ર રીતે કર્તા બનવારૂપ ઐશ્વય" તા નિત્યસિદ્ધ ઈશ્વર જ હોય છે; સકલ ગત્ નું સર્જન આદિ કરવાનુ` તેમને માટે શકય નથી ‘બ્રાહ્મન; મારા સંદ્ભૂત (તૃત્તિ. ૨ ૧) ઇત્યાદિ સૃષ્ટિવિષયક વાકયેામાં પરમેશ્વરની જ વાત ચાલે છે; ઉપાષકો ત્યાં અસ નિહિત છે. તેથી સથશે પાસકનુ નિર ંકુશ ઐશ્વય નથી હતુ. હિરણ્યગર્ભના શરીરમાં પ્રવેશ કરીને ભેગ ભાગવતા નિત્યસિદ્ધ પરમેશ્વર સાથે ઉપાસકેાનુ` ભાગમાત્રની બાબતમાં સામ્ય છે એમ માનવા માટે પુરાવેા છે—તમાહ માવો ત્રે સહુ મીયતે જોજોઽસૌ —પેાતાની પાસે આવેલા ઉપાસકને હિરણ્યગર્ભ કહ્યું; “મારાથી અમૃતરૂપ જળના ભાગ કરવામાં આવે છે આ જળરૂપ પદાથ તારે માટે પણ ભાગ્ય છે. છાન્દેગ્ય ઉ૫. (૮.૨)માં કહ્યુ છે કે પિતા આદિ જે જે પદાર્થાંની તે અભિલાષા કરે છે તે તે પદાર્થોં તેના સ`કલ્પથી જ ઉપસ્થિત થાય છે. આ શ્રુતિમા ભાગ્યાદિ પદાર્થા જ તેના સકલ્પ માત્રથી સિદ્ધ થાય છે એવું પ્રતિપાદન છે; તેમના પૂરતુ જ ઉપાસકોનું સત્યસંકલ્પત્વ સીમિત છે એવું તાત્પય છે જે શ્ર્વસ્ ૪.૪,૨૧માં સમજાવ્યું છે.
બીજી બાજુ, જે નિપુણ વિદ્યાથી અવિદ્યાના નિરાસ કરીને મુક્ત થયા છે તેમને । અપ્રતિહત ઈશ્વરભાવ પ્રાપ્ત થાય છે.
શંકા થાય કે પરમેશ્વર અર્થાત્ મહાવિષ્ણુને રામ અવતારમાં અજ્ઞાનને અનુભવ થયા હતા, દુ:ખીપણાના અનુભવ થયેલા. સુગ્રીવને શરણે ગયા તેમાં દૈન્યના અનુભવ પણ થયેલ. શ્રીરામનાં વાકયાથી જ આ જ્ઞાત થાય છે. જેમ કે આમાનં માનુષં મળ્યે ામ દ્વારથામનમૂ (હુ પાતાને મનુષ્યરૂપ દશરથપુત્ર રામ માનું ધ્યુ).
राज्यनाशो वने वासः सीता नष्टा द्विजो हतः । ईदृशीयं ममालक्ष्मीनिर्वहेदपि पावकम् ||
(રાજ્યને નાશ, વનમાં વાસ, સીતાનું ખોવાઈ જવુ, બ્રાહ્મણુની હત્યા થવી મારી અલક્ષ્મી અગ્નિને પણુ ખાળી નાખે. )
1
- મંત્રિો પુસમેજારી (મારા જેવા ખરાબ કમ કરનઊ નથી) ઇત્યાદિ ને આવું જ હાય તા મુક્ત ઈશ્વરભાવને પ્રાપ્ત કરીને ફરી બંધને પ્રાપ્ત કરે.
Jain Education International
આવી
આ શંકાના ઉત્તર આપતાં કહ્યું છે કે વિર પાતાની ઈચ્છાથી અન્નાનાદિને વશ થાય છે, નટની જેમ આ તેના અભિનય માત્ર છે. એમ સમજવાનું છે. ઈશ્વરે કેટલીક
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
