________________
પરતત્ત્વમાં બંને સ્વરૂપો છે. વ્યક્ત અને અવ્યક્ત જ્યારે વ્યક્તિ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે ત્યારે પર્યાયને સાથે રાખે છે જ્યારે યોગી પર્યાયથી ભિન્ન સ્વરૂપે જાણે છે ત્યારે તે અવ્યક્ત છે. પર્યાય યુક્ત દ્રવ્યનું વ્યક્ત સ્વરૂપ છે. પર્યાય ભિન્ન દ્રવ્યનું અવ્યક્ત સ્વરૂપ છે. આ બંને સ્વરૂપને ધારણ કરતું પરતત્ત્વ વ્યક્તાવ્યક્ત સ્વરૂપ છે.
અના-િમધ્ય-નિધનાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે ? અનાદિ મધ્ય નિધન છે. જે પરતત્ત્વની આદિ નથી જેનું મધ્ય નથી જેનું નિધન નથી. અર્થાત્ પરતત્ત્વ આદિ, મધ્ય અને અંત વિનાનું છે. પરતત્ત્વની શરૂઆત મળતી નથી અને તેનો છેડો અથવા નાશ મળતો નથી. જેની આદિ નથી અને નાશ નથી તેનો મધ્ય ભાગ હોતો જ નથી તેથી પરતત્ત્વ આદિ, મધ્ય, નિધન રહિત હોવાથી અનાદિમધ્યનિધન છે. વળી પરતત્ત્વ કેવું છે ?
નમોસ્તુ મુત્તીશ્વરાય મુક્ત્તિ-સ્વરૂપાય - તે પરતત્ત્વ કેવું છે ? મુક્તિ સ્વરૂપ છે. તેવા મુક્તિના ઈશ્વરને નમસ્કાર થાઓ.
પરતત્ત્વ મુક્તિ સ્વરૂપ છે એટલે તે કર્મથી મુક્ત સ્વરૂપી છે. શુદ્ધાત્મદ્રવ્ય કર્મથી બંધાતું નથી માટે જે બંધાતું નથી તે પોતે મુક્તિ સ્વરૂપ છે. કેંવળ શુદ્ધદ્રવ્યની વિચારણામાં તેની બંધાવસ્થા ઘટે નહિ પર્યાય સહિત દ્રવ્યની વિચારણામાં બંધ સ્વરૂપ ઘટતું હોવાથી પરતત્ત્વ મુક્તિ સ્વરૂપ છે માટે મુક્તિના ઐશ્વર્યને ધારણ કરતું હોવાથી મુક્તિનું ઈશ્વરત્વ તેનામાં છે માટે મુક્તિસ્વરૂપ મુક્તિશ્વર એવા પરતત્ત્વને નમસ્કાર થાઓ.
શક્રસ્તવ
૬૭
