________________
હાજર છે તો તેમાં સાક્ષીરૂપ પરતત્ત્વ રહેલું છે. તેમ જડ-ચેતન જે કાંઈ સર્જન છે તેમાં સાક્ષીભૂત પરતત્ત્વ છે. જો પરતત્ત્વ ન હોત તો પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરીને શરીરની રચના કરત કોણ અને આખું જગત જે જડ-ચેતનરૂપ છે તેનું અસ્તિત્વ - સૃષ્ટિ ક્યાંથી હોત? માટે તે સમગ્ર સૃષ્ટિમાં પરતત્ત્વ સાક્ષીરૂપ છે તેથી પરતત્ત્વ જગત્ કર્મ સાક્ષી છે.
વિક્ષરે - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? જગચક્ષુ છે. જગતનું ચક્ષુ છે. જગતનું દર્શન પરતત્ત્વથી થાય છે. પરતત્વના અભાવમાં જ્ઞાનરૂપ ચક્ષુ પ્રાપ્ત ન થાય અને તે ચક્ષુના અભાવમાં જગત દર્શન થઈ શકે નહિ. સમગ્ર જગતના દર્શન કરાવનાર પરતત્ત્વ છે. માટે પરતત્ત્વ જગતચક્ષુ છે.
ત્રથીતનજ્ય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે ? ત્રયીતનૂ છે. તે ત્રણ શરીરધારી છે. તે ઉત્પાદરૂપ શરીરને ધારણ કરે છે ત્યારે તે ઉત્પત્તિરૂપે પર્યાય શરીરરૂપ છે. તે વ્યયરૂપ શરીર ધારણ કરે છે ત્યારે તે વ્યયરૂપ પર્યાય શરીરરૂપ છે અને તે જ પર્યાયરૂપ શરીરમાં તેનું પ્રૌવ્ય સ્વરૂપ રહેલું છે માટે ધ્રૌવ્યરૂપ દ્રવ્ય શરીરરૂપ છે. આ પ્રમાણે ઉત્પાદ, વ્યય અને પ્રૌવ્યયુક્ત શરીરરૂપ સત્તાને ધારણ કરતું પરતત્ત્વ છે માટે તે ત્રયીતનૂ છે.
અમૃતરાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? અમૃત કરનારું છે તે પરતત્ત્વ કદી મૃત સ્વરૂપને કરતું નથી. અમર સ્વરૂપે જ અસ્તિ ધરાવે છે. પરતત્ત્વ સ્વરૂપ સ્થિત છે, નિત્ય છે, શાશ્વત છે. માટે પોતાના સ્વરૂપને અમૃતકર છે તે અમૃતકર છે માટે જ તેનું સ્મરણ પણ અમૃત જેવા આસ્વાદને કરનારું છે. માટે પરતત્ત્વ અમૃતકર છે.
શીતરાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? શીતકર છે. તેનું સ્વરૂપ શીતકર છે. ઠંડક કરનારું છે. શીતળ કરનારું છે જેથી તેના સ્વરૂપની
શિકસ્તવ
