Book Title: Sambodhi 1989 Vol 16
Author(s): Ramesh S Betai, Yajneshwar S Shastri
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Previous | Next

Page 218
________________ 15 14. (a ) य: प्रागजनको बुद्धेः स लब्ध्वा सहकारिणम् । कालान्तरेण तां बुद्धिं विदधत् केन वार्यते ॥ इन्द्रियालोकमनस्कारविषयवद् वाचकस्मरणमपि सामम्यन्तर्गतमेतत्प्रत्ययजन्मनि व्याप्रियते इति न वाचकस्मरणजनितत्वेन स्मार्तस्वादप्रमाणं विकल्पः । न्यायमञ्जरी, पृ. ७१-७२ 15. (b) यच्चेदमुच्यते ' सोऽर्थो व्यवहितो भवेत्' इति, तन्न विद्मः कीदृशं व्यवधानमर्थस्येति । न हि दीपेन वा मनसा वा विज्ञानहेतुना कदाचिदर्थो व्यवधीयते । मनोबच्च वाचकस्मृतिरपि सामय्यन्तर्गता सती तत्प्रतीतौ व्याप्रियते इति कथमर्थं व्यवदधीत ? स्मृतिविषयीकृतः शब्दस्तमर्थं व्यवधत्ते इति चेत्, न, शब्दस्य तत्प्रकाश करवेन ज्ञानवद् दीपवद् वा व्यवधायकत्वाभावात् । न चेन्द्रियव्यापारतिरोधानं व्यवधानं. तस्याधुनाऽप्यनुवर्तमानत्वात् । यथा तद्भावभावित्वादाद्यं विज्ञानमक्षजम् । तथा तद्भाविश्वादुत्तरं ज्ञानमक्षजम् ॥ न हि वाचकस्मरणानन्तरमक्षिणी निमील्य विकल्पयति 'पटोऽयम्' इति । न्यायमञ्जरी, पृ. ७२ (c) यत् पुनर्विशेषण विशेष्यग्रहणादिसामध्यपेक्षत्वेन बहुप्रयाससाध्यत्वमप्रामाण्यकारणमभिीयते, तदतीव सुभाषितम् । न हि बहुक्लेशसाध्यत्वं नाम प्रामाण्यमुपहन्ति । उक्तं च 'न हि गिरिशृङ्गमारुह्य यद् गृह्यते तदप्रत्यक्षम्' इति । न्यायमञ्जरी, पृ० ७४ अथास्य निर्विकरूपकेनैव सर्वात्मना स्पृष्टत्वात् पिष्टपेषणमयुक्तम् इति सविकल्पकम् अधिगतार्थग्राहित्वादप्रमाणमिति मन्यसे तदपि न साधु, पूर्वमेव परिहृतत्वात् । न नधिगताधिगन्तृत्वं प्रामाण्यमित्युक्तम् । गृहीतग्रहणेऽपि प्रमाणस्य प्रमाणत्वानतिवृत्तेः । न्यायमञ्जरी, पृ० ७५ 16. यवभ्यधायि भिन्नेष्वभेदमभिन्नेषु च भेदं कल्पयन्त्य: कल्पना अतस्मिंस्तद्ग्र हे प्रामाण्यमवजहति इति, तद्युक्तम् अतस्मिंस्तद्ग्रहो भवत्यप्रमाणत्वकारणम्, तत् स्विह नास्ति । तस्य हि बाधकप्रत्ययोपसन्निपातान्निश्वयः । न च भवदुपवर्णितासु पञ्चस्वपि जात्यादिकल्पनासु बाधक किञ्चिदस्तीति नातस्मिंस्तद्ग्राहिण्यः कल्पना भवन्ति । जातिर्जातिमतो भिन्ना गुणी गुणगणात् पृथक् । यैव तत्प्रतीतेश्च कल्पनोक्तिरबाधिका || एतच्चोपरिष्टान्निर्णेष्यते । द्रव्यनाम्नोस्तु भिन्नयोर्भेदेनैव प्रतीतिः, नाभेदकल्पना । न हि 'देवदत्तशब्दोऽयम् इत्येव तद्वाच्यः प्रतीयते । ननु 'देवदत्तोऽयम्' इति संज्ञासंज्ञयभेदव्यवहारो दृश्यते इति चेत्, न, शब्दविशिष्टतद्वाच्या वगतिरेषा न शब्दोऽस्यामर्थारूढोऽवभासते न शब्दविवर्तरूपेणार्थः परिस्फुरति । किं तर्हि ?

Loading...

Page Navigation
1 ... 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309