Pravachansara Piyush Part 3

Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

Page 136

પોતાના સ્વભાવનું ગ્રહણ કરીને ત્યાં હુંપણુ : સંબંધેનું જ્ઞાન ન હોય તે ઔદયિક અજ્ઞાન છે. એક સ્થાપવું અને એનો આશ્રય કરવો. એ પ્રમાણેની : સમયે એક પદાર્થ જણાય છે. તે સમયે અન્ય સમસ્ત પ્રક્રિયા ચાલુ રાખતા તે પરમાત્મ દશાને પ્રાપ્ત થાય ' પદાર્થો ન જણાય. તે ઔદયિક અજ્ઞાન છે. પરમાત્મા છે ત્યારે સ્વને સંપૂર્ણપણે ગ્રહણ કરે છે અને : બધું જાણે છે. એકી સાથે જાણે છે. દરેક સમયે બાહ્યથી સંપૂર્ણપણે છૂટે છે. સાધક દશામાં આ ; જાણે છે માટે તેને કોઈ વિષય ન જણાય એવો છે રીતે સ્વને મુખ્ય અને પરને ગૌણ, સ્વભાવનું ગ્રહણ : નહીં. આમ હોવાથી તેને વિષયોને જાણવાની અને પરનો ત્યાગ એવું કાર્ય કરતો જાય છે. જ્યારે : ઉત્સુકતા પણ નથી. આપણે રસ્તે જતા હોઈએ અને પરમાત્મા થાય છે ત્યારે હવે એવું કાંઈ કરવાનું . બાજામાં માણસો ટોળે વળ્યા હોય તો શું છે તે રહેતું નથી. તેથી જ્ઞાન અપેક્ષાએ એ બધું, આખું - જાણવાનું મન થાય પરંતુ પરમાત્મા માટે કાંઈ વિશ્વ જેમ છે તેમ જાણે છે. જાણપણા અપેક્ષાએ સ્વ : અજાણ્યું નથી. આ વાત બીજી રીતે વિચારીએ. અને પરમાં તફાવત પાડતો નથી. સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં સ્વ અને પરનો વિવેક અવશ્ય છે પરંતુ ત્યાં મુખ્ય :
અજ્ઞાની જીવ બાહ્ય વિષયને ભોગવતા ગૌણપણું નથી.
: પોતાને સુખી માને છે તેથી તેનો ઉપયોગ એ રીતે
* હિતબુદ્ધિપૂર્વક બહાર ભટકે છે. તેને સ્વમાં કાંઈ થાપિત પuધનિશ્ચય
દેખાતું નથી. તે બાહ્ય વિષયોને ભોગવવા માટે કેવળજ્ઞાનના સ્વરૂપને આ શબ્દો દ્વારા : સંયોગો ફેરવવા માગે છે માટે તેને પરમાં કર્તુત્વબુદ્ધિ સમજાવવામાં આવ્યું છે. વિશ્વના બધા પદાર્થો જે : પણ જોરદાર હોય છે. વ્યાપ્ય વ્યાપક અને કર્તા કર્મ રીતે છે તે રીતે સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં જણાય છે. બધા : એક જ દ્રવ્યમાં હોય. બે દ્રવ્યો વચ્ચે કયારેય ન હોય પદાર્થો સ્વથી એકત્વ અને પરથી વિભક્તરૂપ રહેલા ' તે સિદ્ધાંત ખ્યાલમાં આવતા તે પરનું કર્તાપણું ન છે. બધા પદાર્થો આ રીતે અસ્ત-નાસ્તિ ટકાવીને કે છૂટકે છોડે છે. પરંતુ અભિપ્રાય ફરતો નથી. તેથી એક બીજા સાથે નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધમાં આવે : બાહ્ય પદાર્થોના પરિણમનમાં પોતે નિમિત્ત છે. એમ છે. આવી વિશ્વના પદાર્થોની જે નિર્દોષ રચના છે, ; કહીને પણ કર્તાપણાની માન્યતા ચાલુ રાખે છે. વ્યવસ્થા છે, તે પરમાત્માના જ્ઞાનમાં પણ એ રીતે : જેમ કે દૃષ્ટાંતરૂપે કુંભાર ઘડામાં વ્યાપે નહીં માટી જ જણાય છે. અજ્ઞાની જીવ સ્વભાવના ભેળસેળરૂપ વ્યાપે માટે માટી કર્તા અને ઘડો કર્મ. તે સમયે કુંભાર જે અનેક પ્રકારના સંકરદોષ કરે છે. એ બધા દોષનું ; કર્તા નથી પરંતુ નિમિત્ત છે. આ પ્રકારે કુંભારપોતાને નિરાકરણ કરીને પરમાત્મ દશા પ્રગટ થઈ છે તેથી ; ઘડો થવામાં નિમિત્ત માને કહે પરંતુ અભિપ્રાય તો પરમાત્માનું જ્ઞાન એટલે કે જ્ઞાન સમય અને વિશ્વના : એમ જ છે કે માટીમાંથી શું બનાવવું તે પોતે નક્કી પદાર્થોની વ્યવસ્થા એટલે કે અર્થ સમય બન્ને સરખા : કરે છે. આ રીતે આડકતરી રીતે પોતે જ કર્તા થાય છે. તેથી આ અપેક્ષાએ પરમાત્માને પદાર્થોનું છે. સમીચીન જ્ઞાન છે. જેને યથાસ્થિત નિશ્ચય કહેવામાં :
: હવે આગળ વિચારીએ તો ખ્યાલ આવે કે જે આવે છે.
: જીવ અજ્ઞાની છે, રાગી છે, બાહ્યની ક્રિયા કરવા ઉલ્લતાનનવારણ
': માગે છે તે પરદ્રવ્યના પરિણામમાં નિમિત્ત થાય અલ્પજ્ઞ જીવોને ઔદયિક અજ્ઞાન હોય છે. ' છે. જે જીવ જ્ઞાની છે, રાગને કરતો નથી, તે નિમિત્ત દયિક અજ્ઞાનનું સ્વરૂપ એવું છે કે જે પદાર્થો : નથી. આ રીતે પારદ્રવ્યનું કર્તાપણું અને નિમિત્તપણું
ચરણાનુયોગસૂચક ચૂલિકા
૧૩૬