Book Title: Pravachansara Piyush Part 3
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
દર્શનજ્ઞાન છે એવો ભાવ આચાર્યદેવ દર્શાવવા માગે : પર્યાયોને વ્યતિરેક કહી છે અને સ્વભાવને અન્વયરૂપ છે. તેથી જિનાગમમાં દંષણ મૂળો ધમ્મો અને ચારિત્ર - લીધું છે. સમસ્ત પર્યાયોની વાત કરે છે. તેથી આ ખલુ ધમ્મો એમ કહેવામાં આવ્યું છે. જેવું પોતાના ' રીતે વિચારી શકાય. જ્ઞાનમાં હોય એ પ્રમાણે જ આચરણ થાય ત્યારે
વિશ્વ તેનું જ્ઞાન સાચું છે એવું કહેવાનો આશય છે. જ્ઞાન અને આચરણ વિરુદ્ધ હોય એવી વાત નથી લેવી.
પદાર્થ સમ્યગ્દષ્ટિને જેવું જ્ઞાન છે એ પ્રમાણે એ આચરણ પણ કરે છે પરંતુ એ જોઈએ એટલું આચરણ નથી. અલ્પ આચરણનો આરોપ આપીને વિચારીએ તો
ગુણ. જેવું જ્ઞાન એવું જ આચરણ હોવું જોઈએ. એવું એટલું : કાર્ય ન હોવાથી તેને જ્ઞાન નથી એમ પણ કહી શકાય. :
નિરંશ અંશ ખ્યાલમાં રહે કે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને મિથ્યાજ્ઞાન છે :
આ રીતે વિશ્વમાં જાતિ અપેક્ષાએ છ અને એવું કહેવાનો આશય નથી. આ વિષયને ટીકાકાર : સંખ્યા અપેક્ષાએ અનંત પદાર્થો છે. એ દરેક પદાર્થ આચાર્યદેવે એક અનોખી શૈલીથી વર્ણવ્યો છે.
વાવ્યા છે. સ્વથી એકત્વ અને પરથી વિભક્તરૂપ રહેલ છે. આ શુદ્ધને જ પરમાત્મપદની પ્રગટતા થાય છે. આ રીતે દરેક પદાર્થો વચ્ચે અસ્તિનાસ્તિ રહેલી છે. આવી આગમજ્ઞાન, તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન સંયતત્ત્વનું યુગપદપણું : અસ્તિ નાસ્તિ ટકાવીને તેઓ પર્યાય વડે એક બીજા અને આત્મજ્ઞાનનું યુગપદપણું એ વાત પહેલાની : સાથે નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધોમાં પણ આવે છે અને ગાથાઓમાં આવી ગયેલી છે. એવી મુનિદશા એ . એ રીતે તેઓ વિશ્વના નાટકના સભ્યો પણ છે. કેવળજ્ઞાનની તળેટી છે. તેથી શુદ્ધને જ પરમાત્મ : દરેક પદાર્થમાં અનંતગુણો છે. તે બધા દશા પ્રગટે છે. નિર્વાણ અને સિદ્ધપદ એ એકાથે છે : નિર્ગુણ છે અર્થાત્ દરેક ગુણનો સ્વભાવ અલગ છે પરંતુ ભેદ પાડીને વિચારીએ તો નિર્વાણ શબ્દને ! એટલે એક પદાર્થમાં રહેલા અનંતગુણો પણ અરિહંતના અર્થમાં લઈ શકીએ.
: સ્વતંત્રપણે પોતાનું કાર્ય કરે છે. બે ગુણો વચ્ચેનું ટીકામાં આચાર્યદેવ શુદ્ધને દર્શન-જ્ઞાન હોય જુદાપણું સત્ય-અસત્ અને તત્ -અતત્ એવા શબ્દો છે એની સ્પષ્ટતા સુંદર રીતે કરે છે. દર્શન અને : દ્વારા વર્ણવવામાં આવે છે. જ્યાં અતભાવ છે ત્યાં જ્ઞાનની વાત સાથે લેવી છે તેથી સામાન્ય વિશેષની : તાદાભ્યપણું પણ છે. તેથી દ્રવ્યની સત્તા પાસે બધા વાત સાથે લીધી છે. સામાન્ય-વિશેષને અન્વય અને : ગુણો એકત્વરૂપ રહેલા છે. પદાર્થની જે રીતે એક વ્યતિરેકરૂપે પ્રતિપાદન કરે છે. ત્રિકાળ સ્વભાવ : સત્તા છે એવી વિશ્વની એક સત્તા નથી. વિશ્વનું વ્યાપક થઈને પોતાની અનાદિથી અનંતકાળ સુધી એકપણું નાટકરૂપ છે. એક પદાર્થમાં રહેલા એક બધી પર્યાયોના વ્યાપે છે એ રીતે દરેક સને : ગુણના પેટાળમાં અવાંતરસત્તારૂપે અનંત નિરંશ ઉત્પાદવ્યય ધૃવરૂપ સ્થાપે છે. પદાર્થનું આવું અનેકાંત : અંશો રહેલા છે. નિઃઅંશ અર્થાત્ જેનો ફરીને સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવે છે. પરંતુ અહીં એક : વિભાગ ન થાય એવો અંશ આ રીતે સમય અને વિશેષતા છે કે આચાર્યદેવ વિશ્વના સ્વરૂપથી વાત કે પ્રદેશની માફક સ્વભાવના એકમરૂપે નિરંશ અંશ કરે છે. ભૂત-વર્તમાન-ભાવી એવી ત્રણ કાળની : છે. ખ્યાલમાં રહે કે નિરંશ અંશને અવિભાગી ગણ્યો પ્રવચનસાર - પીયૂષ
૧૪૫
