Book Title: Pravachansara Piyush Part 3
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
વસ્તુના અનંત ધર્મોને દર્શાવનારા અનંત નાયો છે. પરંતુ તે જ્ઞાન કરવાનો હેતુ પ્રયોજન તો આત્માના વસ્તુના વચનગોચર ધર્મોને દર્શાવનારા સંખ્યા નયો છે. સ્વરૂપને સમજી નિજ કલ્યાણ છે. માટે એ પ્રયોજનને
• લક્ષમાં રાખીને ક્યો વિષય મુખ્ય કરવો અને ક્યો આ રીતે વિચારતા દરેક ધર્મને અંશને વિષય :
: વિષય ગૌણ કરવો એનો નિર્ણય પણ પાત્ર જીવે કરનારા અલગ નયો છે જેને એકબીજા સાથે કોઈ :
: કરવો જરૂરી છે. આ રીતે નયજ્ઞાન માત્ર જાણપણા સંબંધ નથી.
: પુરતુ મર્યાદિત નથી પરંતુ તેની સાથે પ્રયોજન પણ પ્રવચનસાર શાસ્ત્રમાં નયનું સ્વરૂપ : સંકળાયેલું છે. પાત્ર જીવને માર્ગદર્શન મળે તે માટે આચાર્યદેવ વિસ્તારથી સમજાવવા માગે છે. આ શાસ્ત્રના લખાણમાં એ પ્રયોજનને વણી લઈને જે શાસ્ત્રના રચયિતા મૂળમાં કુંદકુંદચાર્યદેવ છે. પૂ. : મુખ્ય છે તેને નિશ્ચયનય કહ્યો છે અને જે જાણીને સદ્ગુરુદેવશ્રીના પ્રતાપે આપણે એ આચાર્યદેવના : ગૌણ કરવા જેવું છે તેને વ્યવહારનય કહ્યો છે. પાંચ પરમાગમોનો મુખ્યપણે અભ્યાસ કરીએ છીએ. :
નિશ્ચય અને વ્યવહાર નયને આ રીતે જ્યારે તેથી તે આચાર્યદેવ નય વિભાગથી કેવી રીતે ?
: સમજીએ ત્યારે એ વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે જો આપણે શાસ્ત્રની રચના કરે છે તે શૈલી જાણવી આપણા *
- મુખ્ય-ગૌણનો પણ સાથે વિચાર કરવાનો હોય તો માટે જરૂરી બને છે. આચાર્યદેવ નિશ્ચય અને વ્યવહાર :
* માત્ર એક કથન ન ચાલે. બે કથન અવશ્ય હોવા નય. એ પ્રમાણે બે નયથી વસ્તુ સ્વરૂપ સમજાવે છે
• જોઈએ તો જ આપણે તેને નિશ્ચય કે વ્યવહારનયના તેથી એ બે નયો કઈ રીતે સ્થાપે છે તે આપણા માટે કથન કહી શકીએ. એના સમર્થનમાં બંધારણની જાણવું જરૂરી બની જાય છે.
: એ વાસ્તવિકતા પણ આપણે યાદ કરવી રહી. દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક નય એ બે નામો : પદાર્થમાં રહેલા અનંત ધર્મો એક બીજા સાથે પણ પ્રચલિત છે દ્રવ્ય-અર્થ-ઈક એટલે કે દ્રવ્ય કે તાદાભ્ય સંબંધમાં આવીને રહેલા છે. વિસ્તાર સામાન્ય જ જાણવાનું જેનું પ્રયોજન છે તે : સામાન્ય સમુદાયાત્મક તે દ્રવ્ય છે. પદાર્થનું આ દ્રવ્યાર્થિક નય છે. એ રીતે પર્યાય શબ્દનો અર્થ ભેદ : અંતરંગ બંધારણ આપણને એમ સૂચવે છે કે જો લેવામાં આવે છે તેથી ગુણભેદ અને પર્યાયભેદએ : પદાર્થના અનંત ધર્મો એકબીજા સાથે સંબંધમાં છે પર્યાયર્થિક નયના વિષયો છે. આ બન્ને નયોના . તો તે ધર્મોને વિષય કરનારા નયો પણ સાપેક્ષ હોવા નિશ્ચિત વિષયો છે. દ્રવ્યાર્થિકનય અને નિશ્ચયનય - જોઈએ. નિરપેક્ષ ન હોય શકે. આના અનુસંધાનમાં તથા પર્યાયાર્થિકનય અને વ્યવહાર નય ઘણી વાત
• આપણે સમ્યનય અને મિથ્યાનય એવા બે શબ્દોના એકાર્થરૂપે લેવામાં આવે છે પરંતુ ખરેખર એમ નથી. : ભાવને પણ સમજી લઈએ. પ્રમાણજ્ઞાન પૂર્વકના
: નમો સમ્યક્ અને એનાથી રહિત એવા નયો મિથ્યા નિશ્ચય અને વ્યવહાર નયના કોઈ નિશ્ચિત : છે. ભાવશ્રુત પ્રમાણજ્ઞાન સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને હોય વિષયો નથી. આચાર્યદેવ મુખ્ય તે નિશ્ચય અને ગૌણ : છે. તે નાતિક્રાંત દશાનો આપણે અભ્યાસ કરી તે વ્યવહાર એ રીતે બન્ને નયોનું સ્વરૂપ સમજાવે . ગયા છીએ. જ્ઞાની જ્યારે ઉપદેશ આપે છે ત્યારે તે છે. આ કથનથી ખ્યાલમાં આવશે કે પાત્ર જીવ જ્યારે ' સમ્યકુનય વડે સમજાવે છે. (અજ્ઞાની) પાત્ર જીવ વસ્તુ સ્વરૂપને નય દ્વારા સમજવા માગે છે ત્યારે : ઉપદેશ ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તેને પ્રમાણ જ્ઞાન તો જેટલા નયો તેટલા ભેદો એ બધા જાણવાના વિષયો : પ્રગટ થયું નથી તેથી તે જ્યારે નવિભાગથી અવશ્ય છે. માત્ર જાણીને સંતોષ પામવાનો નથી. : સમજવાનો પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે તેના વિષયો અલગ ૧૬૦
ચરણાનુયોગસૂચક ચૂલિકા
