Pravachansara Piyush Part 3

Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

Page 153

જ્ઞાન જ માનીને તેનો જેને મહિમા છે તે ખરેખર : સુખનો અનુભવ કરનારને જ સાચા અર્થમાં સુખની જ્ઞાન નથી. જે જ્ઞાનમાં સ્વ-પરનો વિવેક નથી એ : દિવ્યતાનો ખ્યાલ આવે છે. જ્ઞાન જ ન કહેવાય. આ અપેક્ષાએ જેણે ભેદજ્ઞાન :
ભૂતાર્થ-સ્વસંવેદ્ય-દિવ્ય જ્ઞાનાનંદ જેનો કરીને પોતાના આત્માનો અનુભવ કર્યો છે તેને
: સ્વભાવ છે એવા ભગવાન આત્માને તે શિષ્ય પ્રાપ્ત જ્ઞાની કહેવાય છે. એવા આત્મજ્ઞાનીમાં પ્રધાન કહી :
: કરે છે કે જે શિષ્ય શાસ્ત્ર દ્વારા અનેકાંત સ્વરૂપનો શકાય એવા ગણધરનું જ્ઞાન પણ અલ્પજ્ઞ જ છે.
: નિર્ણય કરે છે. ભગવાન આત્મા ત્રણે કાળના અંતમુહૂર્તમાં બાર અંગની રચનાના સામર્થ્યરૂપ
- નિરવધિ પ્રવાહમાં ટકનાર છે. આ શબ્દો દ્વારા પણ જ્ઞાનના ક્ષયોપશમ જ્ઞાનની પણ કેવળજ્ઞાન પાસે
આત્મા ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રોવ્યાત્મક સત્મય છે. એવું કોઈ કિંમત નથી. ઉપયોગ સંપૂર્ણપણે અંતર્મુખાકાર
* અનેકાંત દર્શાવ્યું છે. વર્તમાન પર્યાયની પહેલાની રહીને વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થોને તેના વિદ્યમાન
• અને પછીની એક પર્યાય એમ ત્રણ પર્યાયનો સાથે (વર્તમાન) અવિદ્યમાન (ભૂત અને ભવિષ્યના) :
: વિચાર કરીએ તો તેને પણ ત્રણ કાળની પર્યાય પર્યાયો સહિત એક સમયમાં યુગપદુ જાણી લે છે. :
; કહેવાય. પરંતુ એમ ત્રણ કાળ નથી લેવા. અહીં તો એ રીતે જ્ઞાન સ્વભાવને દિવ્ય કહ્યો છે. ભવિષ્યની :
: “નિરવધિ” શબ્દ દ્વારા વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થો પર્યાય જેનું ક્ષણિક સત્ હજા થવાનું બાકી છે તે :
: અનાદિથી અનંતકાળ સુધીના ત્રણ કાળના બધી પર્યાયોને કેમ જાણે તે વર્તમાનવત્ હોય એમ :
* : પર્યાયોની વાત કરે છે. આત્માનો દ્રવ્ય સામાન્ય જ્ઞાન જાણી લે છે. આ તેની દિવ્યતા છે.
• સ્વભાવ અનાદિથી અનંતકાળ સુધી એકરૂપ રહેનારો એ પ્રમાણે ઈન્દ્રિય સુખ પણ પરાધીન છે. ' છે. સ્વતઃસિદ્ધ હોવાથી શાશ્વત છે. પર્યાય એક પોતાની પર્યાયમાં થતાં વિભાવ, રાગ-દ્વેષ અનુસાર : સમયની હોવા છતાં જેમ નિત્ય અપરિણામી સ્વભાવ તેની પ્રાપ્તિ છે. અજ્ઞાનીને સહજ સ્વાભાવિક સુખનો : ત્રિકાળવર્તી છે. એમ પરિણામપક્ષ પણ ત્રિકાળ છે અનુભવ નથી. પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાંથી સુખ : કારણકે દ્રવ્ય પર્યાય વિનાનું કયારેય ન હોય તેથી આવે છે એવી માન્યતાપૂર્વક બાહ્ય વિષયોને ' નિત્ય સ્વભાવની જેમ પર્યાયો પણ ત્રણ કાળને ભોગવવાની ઈચ્છા અને તે અનુસાર વિષયનો ' પ્રવાહરૂપે અવલંબે છે. આ વાક્ય દ્વારા ત્રિકાળવર્તી ભોગવટો કરતા જેણે સુખ માન્યું છે, અનુભવ્યું : પરિણામો નાશવંત છે. પરંતુ એ દરેક પર્યાયમાં છે. તેને જીવ એકલો પોતાની મેળે જ સુખી થઈ : અન્વયરૂપ રહેનારો પદાર્થ નિત્ય અવસ્થિત છે. શકે છે. એ વાત ગળે ઉતરે તેમ નથી. પરંતુ તે જ્યારે : પોતાનો અસલ સ્વભાવ એ ટકાવી રાખે છે. એ બાહ્ય વિષયોની રુચિ છોડીને પોતાને અનુભવે છે . અપેક્ષાએ સ્વભાવ એનો એ છે. તમે ગમે તે પર્યાયમાં ત્યારે પૂર્વે કયારેય ન આવેલો એવો અપૂર્વ આનંદ • લક્ષ કરો ત્યાં તે પર્યાયમાં અન્વયરૂપ દ્રવ્ય સ્વભાવ આવે છે અને તેને એ પણ ખ્યાલમાં આવે છે કે આ ' નો એકરૂપ જ લક્ષગત થાય છે. દ્રવ્ય સામાન્યનું આ આનંદની જાત જ જુદી છે. તેની સાથે તેનો એવો : શાશ્વત નિત્યપણું છે તેને ધ્રુવ કહેવામાં આવે છે. વિશ્વાસ છે કે આ જ પ્રમાણે તેને અનંત સુખની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થશે. થોડાક વિભાવનો અભાવ થતાં : નાથાદPI ST
* સાકળ પદાર્થોના મહાત્મકપ્રવચન
? પણ આ પ્રકારનું આંશિક યથાર્થ સુખ પ્રગટ થાય : પદાર્થોનો સમૂહ તે વિશ્વ છે એવી આપણી છે. તેથી વિભાવનો સર્વથા અભાવ થતાં સંપૂર્ણ • સમજણ છે. અહીં સકળ પદાર્થોના સમૂહાત્મક એ સુખની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થાય છે. એવા અતીન્દ્રિય : પ્રવચન છે એમ કહ્યું છે. કારણકે પ્રવચનમાં વિશ્વના પ્રવચનસાર - પીયૂષ
૧૫૩