Pravachansara Piyush Part 2

Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

Page 8

ગાથા - ૯૩
: કે પદાર્થ. સામાન્ય રીતે પદાર્થ કહેતા વસ્તુ અથવા છે અર્થ દ્રવ્યસ્વરૂપ, ગુણ-આત્મક કહ્યાં છે દ્રવ્યને,
: ચીજ એવો ખ્યાલ આવે છે. અહીં પદાર્થ કહેતા વળી દ્રવ્ય-ગુણથી પર્યયો; પર્યાયમૂઢ પરસમય છે. ૯૩. :
અ આ ઇ . જિનાગમમાં જીવ-પુગલ આકાશ વગેરેની વાત
- સમજવી જોઈએ. પદાર્થ ને દ્રવ્ય સ્વરૂપ કહ્યા છે. પદાર્થ દ્રવ્યસ્વરૂપ છે; દ્રવ્યો ગુણાત્મક કહેવામાં : બીજા પદમાં “ગુણાત્મક કહ્યા તે દ્રવ્યને” અર્થાત્ આવ્યા છે; અને વળી દ્રવ્ય તથા ગુણોથી પર્યાયો : દ્રવ્ય છે તે ગુણાત્મક છે એમ સમજાવ્યું છે. અર્થાત્ થાય છે. પર્યાયમૂઢ જીવો પરસમય (અર્થાત : દ્રવ્ય અને ગુણ બન્ને ત્રિકાળ છે. ત્રીજા પદમાં “વળી મિથ્યાદષ્ટિ) છે.
: દ્રવ્ય-ગુણથી પર્યાયો” એટલે કે દ્રવ્યમાં દ્રવ્યની આ અધિકારની શરૂઆત દ્રવ્યસામાન્ય સ્વરૂપ : પર્યાય અને ગુણને ગુણની પર્યાય હોય છે. એવો દર્શાવવાથી કરવામાં આવી છે. આપણું પ્રયોજન : ભાવ ખ્યાલમાં લેવો જોઈએ. ચોથું પદ ખરેખર ત્યાર જીવ દ્રવ્યને મુખ્યપણે સમજવાનું છે. કોઈપણ દ્રવ્યને : પછીની ૯૪ ગાથાના અનુસંધાનમાં છે. હવે સામાન્ય વિશેષરૂપે જોઈ શકાય તેમ જીવને પણ : ટીકાકાર એનો વિસ્તાર નીચે મુજબ કરે છે. સામાન્યરૂપે જોતા ત્યાં દ્રવ્યરૂપ સામાન્યપણું છે. આ દરેક પદાર્થ વિસ્તાર સામાન્ય સમુદાયાત્મક વિશેષરૂપે જોતાં તે અન્ય દ્રવ્યોથી જાદો ખ્યાલમાં : અને આયત સામાન્ય સમુદાયાત્મક એવા દ્રવ્યથી આવે છે. જીવના સ્વરૂપને જાણવાના ઈચ્છુક : રચાયેલો હોવાથી દ્રવ્યસ્વરૂપ છે એ પ્રકારે દ્રવ્યની મુમુક્ષુએ જીવનું દ્રવ્યસામાન્ય સ્વરૂપ જાણવું : વ્યાખ્યા સમજાવે છે. તેનો ખુલાસો આદરણીય પં. અત્યંત જરૂરનું છે. તે વિષય આ અધિકારમાં : શ્રી હિંમતભાઈએ ફૂટનોટમાં કર્યો છે. સુંદર રીતે લેવામાં આવ્યો છે. અન્ય શાસ્ત્રોમાં :
પદાર્થનું અનેકાંત સ્વરૂપ છે. અનેકાંત સ્વરૂપ એટલા વિસ્તારથી વાત લેવામાં આવી નથી.
• સમજાવતા દરેક પદાર્થમાં અનંત ધર્મો છે એટલું આ ગાથામાં પદાર્થ દ્રવ્ય-ગુણ અને પર્યાય - પર્યાપ્ત નથી. તેમાં પરસ્પર વિરોધી લાગતા પરંતુ સ્વરૂપ છે. એવી પ્રાથમિક વાત લીધી છે. પ્રાથમિક : અવિરોધપણે રહીને વસ્તુને નીપજાવનારા ધર્મો પણ વાત હોવા છતાં અગત્યની છે. પદાર્થમા દ્રવ્ય-ગુણ : હોવા જરૂરી છે. આવા વિરોધી ધર્મોમાં એક-અનેક અને પર્યાયની વાત આવે છે તેથી તેમાં શું કહેવા : તથા નિત્ય-અનિત્ય બે મુખ્ય છે. અહીં એક-અનેક માગે છે તે સમજવું જરૂરી છે. ગુણોના સમૂહને : એવા વિરોધી દેખાતા ધર્મોને સમજાવવા માગે છે. દ્રવ્ય કહે છે આવીદ્રવ્યની વ્યાખ્યાનો આપણને ખ્યાલ ' એક-અનેક એવો શબ્દપ્રયોગ સાંભળતા એમ લાગે છે. પરંતુ તેના ભાવની સ્પષ્ટતા જરૂરી છે. હવે આ * કે જે સંખ્યાએ એક છે એવાને એવા અન્યની વાત ગાથામાં આચાર્યદેવ કઈ રીતે સમજાવવા માગે છે : કરીએ ત્યારે તે સંખ્યાએ અનેક છે પરંતુ અહીં એવો તે લક્ષમાં લઈએ. પૂ. ગુરુદેવશ્રીના પ્રતાપે દ્રવ્ય- : અર્થ નથી. “એક' શબ્દ અહીં એકત્વના અર્થમાં ગુણ-પર્યાયનો સામાન્ય ખ્યાલ તો બધાને હોય છે. : લેવામાં આવે છે. તે જેનું એકત્વ છે તે સંખ્યાએ તેમાં જેટલી વિગત પુરવાની બાકી હોય તે લક્ષમાં : અનેક હોવાથી તેને અનેક કહેવામાં આવે છે. તેથી લેવાથી આત્મહિત થાય છે.
: એક અનેકની જાત જ અલગ થઈ જાય છે. એક
' શબ્દ એકત્વરૂપ હોવાથી તે મહાસત્તાને દર્શાવે છે. છે અર્થ દ્રવ્ય સ્વરૂપ
: જયારે અનેક તેની અવાંતર સત્તાઓની વાત છે. ગાથાનું આ પ્રથમ પદ . અહીં અર્થ એટલે કે દ્રવ્ય કોને કહે છે? તેના જવાબમાં આપણે ગુણોના
જ્ઞેયતત્વ - પ્રજ્ઞાપના