Prabuddha Jivan 2017 04

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૭
અનન્ત, ભૂતકાલ વ્યતીત હો ચુકા હૈ, ઇસ બીતે હુએ અનન્ત ઔર ન હી ઐસી કોઈ ઈશ્વરીય શક્તિ યા સત્તા હૈ જો કિ સંસાર કે ભૂતકાલ મેં અનન્તાનન્ત પર્યાયો કા ઉત્પાદ-વ્યય હોતે રહને સે અનન્તાનન્ત જીવોં કી અનન્તાનન્ત પર્યાયો કો કરતા-બનાતા હી પર્યાય પરિવર્તન ભી અનન્ત-અનન્ત બાર હો હો જાતા હૈ, રહે નહીં. ન તો ઐસી કોઈ વાસ્તવિકતા હૈ ઔર નહી કોઈ પ્રક્રિયા દ્રવ્યાનુયોગ કે મૂળભૂત નિયમાનુસાર પ્રત્યેક પદાર્થ માત્ર મૂલ દ્રવ્ય યા પદ્ધતિ હૈ. યદ્યપિ અન્ય દર્શનોં કી ઐસી માન્યતા હૈ કિ ઈશ્વર સ્વરૂપ સે ધૂવ નિત્ય હૈ. અતઃ ત્રિકાલ નિત્ય દ્રવ્ય કા અસ્તિત્વ અનાદિ હી સૃષ્ટિ કા સંચાલક હૈ, વહી સર્જક ભી હૈ, વહી સંસાર કી સમૂચી સે અનન્ત કાલ તક બરોબર બના રહતા હૈ, અતઃ મૂલ દ્રવ્ય વ્યવસ્થા કે વ્યવસ્થાપક ભી હૈ. એસી ઉનકી માન્યતા-ધારણા છે. અનાદ્યનન્ત કાલીન અસ્તિત્વવાન હૈ. ઇસીલિયે ઉસકા અસ્તિત્વ લેકિન મૂલભૂત પદાર્થગત વાસ્તવિકતા હી ઐસી નહીં હૈ. તથા કભી લુપ્ત હોતા હી નહીં હૈ, ઐસા સૈકાલિક નિત્ય અસ્તિત્વવાન પદાર્થ સ્વરૂપ ભી વૈસા નહીં હૈ. ઇસલિએ સર્વથા અસત્ય યા મિથ્યા દ્રવ્ય હોતે હુએ ભી ઉસમેં ઉત્પાદ-વ્યય કી પ્રક્રિયા હોને સે અનન્ત સ્વરૂપ માનના ઉચિત હી નહીં હૈ. બાર પર્યાય પરિવર્તન હોતા હી રહતા હૈ. ઇસ તરહ અનન્ત બાર જૈન દર્શન કે અધિષ્ઠાતા તત્ત્વવેતા એસે સર્વજ્ઞોં ને અપને અનન્ત કે પર્યાય પરિવર્તન હોતે રહને પર ભી મૂલ પદાર્થ સ્વરૂપ કા નાશ- જ્ઞાન-દર્શન દ્વારા સમસ્ત પદાર્થો કા હસ્તામલકવત્ અવલોકન વિનાશ કદાપિ હોતા હી નહીં હૈ. ઉદાહરણાર્થ – આત્મા એક દ્રવ્ય કરકે ચરમ સત્યાત્મક ઐસા યથાર્થ સત્ય સિદ્ધાંતો કો સ્પષ્ટ કિયા હૈ. ઔર હાથી-ઘોડા-દેવ-મનુષ્ય-નારકી આદિ ઇસકી બદલતી હુઈ હૈ કિ... જીવાત્મા દ્રવ્ય પર પુગલ દ્રવ્ય કે કાશ્મણ વર્ગણા કે પર્યાય હૈ, જિસ યોનિ મેં જીવાત્મા ગઈ વહાં ઉત્પન્ન હુઈ. દેહ ધારણ પરમાણુઓં કો આશ્રવ કે રૂપ મેં ગ્રહણ કરકે કર્મ કે રૂપ મેં બાંધતા કરકે નઈ પર્યાય બનાકર ઉસમેં રહી. આયુષ્ય કર્માનુસાર કાલાવધિ હૈ. બંધ કે બાદ કર્મ સંજ્ઞા બનતી હૈ. યે કર્મ આત્મા કે સાથ સદા હી જિતની રહી ઉતના કાલ ઉસ પર્યાય મેં પૂર્ણ કરકે અન્ત મેં મૃત્યુ રહતે હૈ, યે કર્મ ૮ પ્રકાર કે અલગ-અલગ હૈ. ઇનમેં એક કર્મ આયુષ્ય પાકર ઉસ પર્યાય કા વ્યય કિયા (છોડ દી) પુનઃ સ્વ કર્માનુસાર કર્મ હૈ. ઇસકે કારણ જીવોં કી દેહ પર્યાય કી ઉત્પત્તિ-વ્યય હોતા હી દૂસરી ગતિ મેં જાકર દૂસરા દેહ નિર્માણ કિયા. ઇસ તરહ કર્માનુસાર રહતા હૈ, જબ જીવ આયુષ્ય કર્મ કી શુરૂઆત કરતા હૈ તબ નએ એક-એક-પ્રત્યેક જીવાત્મા ને અનન્ત-અનન્ત બાર ઉત્પાદ-વ્યય ધારણ કિયે હુએ દેહ મેં રહના-જીના પ્રારંભ હોતા હૈ, ઔર ઉસી કી પ્રક્રિયા લે અનન્તાનન્ત પર્યાયોં કા પરિવર્તન કિયા. યદિ માનોં આયુષ્ય કર્મ કી સમાપ્તિ કે સમય મેં આત્મા દેહ પર્યાય કો છોડકર કી જીવાત્મ મૂલ દ્રવ્ય કા હી અન્ન-નાશ હો જાતા તો પર્યાય કોન પુનઃ અન્ય દેહ પર્યાય ધારણ કરતી હૈ, બસ જબ તક સર્વથા સંપૂર્ણ ધારણ કરતા? અર્થાત્ આત્મા હી મૂલ સત્તા મેં નહીં રહતી તો રૂપ સે કારણભૂત કમ કા ક્ષય ન હો જાય વહાં તક તો યહ ક્રમ પર્યાય કૌન ધારણ કરતા? બિન દ્રવ્ય કે પર્યાય કેસે હોગી ? કિસકી નિરંતર ચલતા હી રહેગા. સંસાર મેં ઇસ તરહ અનન્તાનન્ત જીવ હોગી? ઠીક ઇસી તરહ ગુણોં કી ભી પર્યાય હોતી હૈ. બિના આધાર કા અનન્તાનન્ત બાર જન્મ-મરણ હોતા હી રહતા હૈ. જહાં કે આધેય કી સ્થિતિ સંભવ હી નહીં હૈ, અતઃ સંસાર મેં પર્યાય અનન્તાનન્ત જીવોં કા ઇસી તરહ અનન્તાનન્ત બાર જન્મ-મરણ હોને-બનને કે લિએ દ્રવ્ય-ગુણ કા હોના અનિવાર્ય હૈ. આત્મા દ્રવ્ય હોતા હી રહે ઉસે હી સંસાર કહતે હૈ. ઐસા સંસાર ચક્રાકાર હૈ ઔર વહ ભી ત્રિકાલ નિત્ય અસ્તિત્વ ધારક દ્રવ્ય હૈ. અતઃ એક સ્થિતિવાલા હૈ. જૈસે ચક્ર ઘૂમતા-ફિરતા રહતા હૈ. ઠીક ઉસી તરહ બાર નહીં અનન્સ બાર દેહાકાર પર્યાય ધારણ કરતી રહતી હૈ. એક યહ સંસાર ચક્ર ભી ચક્રાકાર રૂપ મેં નિરંતર અખંડ રૂપ મેં ઘૂમતા પર્યાય ધારણ કરે તબ ઉત્પાદ ઔર ઉસી પર્યાય નો છોડ દે તબ હી રહતા હૈ, વ્યય હો જાતા હૈ. ફિર આગે જાકર નઈ-નઈ પર્યાય ધારણ કરતી સંસાર મેં અનન્તાનન્ત જીવાત્માઓં કા અસ્તિત્વ હૈ. એસી હી રહતી હૈ. ઇસ તરહ અનન્ત બાર આત્મા કી ઉત્પત્તિ દેહરૂપ મેં અનન્તાનન્ત આત્માએ દ્રવ્ય સ્વરૂપ મેં હી હૈ, વે સભી પર પુગલ હોતી રહતી હૈ. દૂસરે અનન્ત પર્યાયોં કા પરિવર્તન હોતા હૈ. તથા દ્રવ્ય કી કાર્મણ વર્ગણા (સમૂહ) કો ગ્રહણ કરતે કર્મ રૂપ મેં બાંધકર અનન્સ બાર પર્યાય કા વ્યય ભી હોતા હૈ. ઇસ ઉત્પાદ-વ્યય કી સકર્મી બની રહતી હૈ. ઐસે કર્મ હી સંસાર કે અનન્તાનન્ત જીવોં કે પ્રક્રિયા કા અનન્ત-અનન્સ બાર હોને રહને સે અનન્તાનન્ત પર્યાય સાથ બંધે હુએ હી રહતે હૈ, યે હી કર્મ કારક રૂપ બનતે હૈ. કારણભૂત કા પરિવર્તન ભી હોતા હી રહતા હૈ.
નિમિત્ત બનકર કારક રૂપ મેં રહતે હૈ. ઇસ વિષય કી મીમાંસા કાફી કારણભૂત કર્મ કારક છે - આખિર આત્મા કો ઇસ તરહ વિસ્તાર પૂર્વક કી જા સકતી હૈ. લેકિન પૃષ્ઠ મર્યાદા કે કારણ યહાં અનન્તાનન્ત પર્યાયોં પરિભ્રમણ કરાનેવાલા કારક કૌન હૈ? સંક્ષેપ મેં હી પ્રસ્તુત કિયા હૈ. સારાંશ યહ હૈ કિ... અનન્તાનન્ત
ક્યા ઈશ્વર કા યહી કાર્ય હૈ? સર્વજ્ઞ દર્શન મેં ઇસે સર્વથા અસત્ય- જીવાત્માઓ કે સાથ નિશ્ચિત રૂપ સે સંસાર મેં અવિનાભાવ સંબંધ મિથ્યા કહા હૈ, ક્યોંકિ ન તો કોઈ ઐસે ઈશ્વર કા અસ્તિત્વ હૈ? સે કમ રહતે હી રહતે હૈ. કારણભૂત એસે કર્મ હી કારક બનકર,