________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૭ બીજા પદાર્થો મારાથી ભિન્ન છે. સર્વે સંયોગરૂપ છે.”
પરમાતમનું હો આતમ ભાવવું, આત્મા અરપણ દાવ, સુજ્ઞાની.' આમ પૌદગલિક ભાવ અને આત્મિકભાવ વચ્ચેનો તફાવત
(સુમતિનાથ સ્તવન) સમજી માત્ર નિશ્ચયનયે આત્મિકભાવ આદરવા યોગ્ય છે. આપણા આત્મસ્વરૂપ પર શ્રદ્ધા રાખવી તે સમ્યક્દર્શન છે. નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ મોક્ષમાર્ગ એક જ છે. “એક હોય ત્રણ કાળમાં આત્મસ્વરૂપને જાણવું, સ્વ-પરનો યથાર્થ બોધ કરવો તે સમ્યકજ્ઞાન પરમાર્થનો પંથ'. નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી આત્મા ના કર્તા છે, ન છે અને આપણા આત્મ સ્વરૂપમાં સ્થિર રહેવું તે સમ્યક્રચારિત્ર છે. ભોકતા છે. તે તો એકમાત્ર જ્ઞાતા તેમ જ દૃષ્ટા છે.
આ ત્રણેની સાધના એ જ મોક્ષમાર્ગ છે. 'स्वश्रितो निश्चय: पराश्रितो व्यवहार:'
આત્મા જ્ઞાન સ્વભાવી છે. પરનો કર્તુત્વસ્વભાવી નથી, પરનો વ્યવહાર નય પરસાપેક્ષ પર્યાયોનું કથન કરે છે. નિશ્ચય નય પર ભોસ્તૃત્વ સ્વભાવી નથી. ફક્ત જ્ઞાનસ્વભાવી છે. જાણવું અને જાણવું નિરપેક્ષ સ્વભાવનું વર્ણન કરે છે. પદાર્થ મૂળ સ્વરૂપે નથી ભાસતો તે જ તેનો સ્વભાવ છે. આત્મા કેવળ જ્ઞાયક છે. જેણે આ જાણ્યું તેણે કારણ કે તે જુદા જુદા રૂપ ગ્રહણ કરે છે. દા. ત. સોનું સોનાની ધાતુ સમગ્ર જિનશાસન જાણી લીધું. તે મૂળ સ્વરૂપ છે પણ તેના જુદા જુદા રૂપો – સોનાના ઘરેણા – ‘પદે મધુમપૂM' – કડુ, બંગડી વગેરેથી તે અનેક ભાસે છે. તેમાં મૂળસ્વરૂપને જોવું તે આત્માથી આત્માને સમ્યક પ્રકારે જુઓ (દશવૈકાલિક સૂત્ર) નિશ્ચય દૃષ્ટિ જ્યારે જુદા જુદા રૂપોને જેવું ને પર્યાયદૃષ્ટિ છે. આમ શ્રી આનંદઘનજી મહારાજ સ્વસમય અને પરસમયની વિચારણા આત્માને પર્યાયદષ્ટિએ ન જોતાં નિશ્ચય નયની દૃષ્ટિથી જોવાથી દ્વારા જગતના જીવોને આત્મજાગૃતિ કરાવે છે. તત્ત્વની પ્રાપ્તિ માટે શુદ્ધાત્માનો અનુભવ થઈ શકે છે. ‘એકમાત્ર આત્મા છું’. ‘ઈને માયા' એક મહત્ત્વપૂર્ણ સંદેશ તેઓશ્રી આપે છે, અને તે છે-આત્મિક દ્રવ્યની (ઠાણાંગ સૂત્ર, પ્રથમ સ્થાન) શરીરાદિ પરથી સર્વથા ભિન્ન છું. મહત્તા. સ્વરૂપદશાનું જ્ઞાન, સ્વપરનું ભેદ વિજ્ઞાનની સમજણ જરૂરી
આત્માપણે પોતાને અને પરપણે જાણતા સર્વ અન્ય દ્રવ્યથી છે. પરમાત્મરૂપ આત્માની વાસ્તવિકતાનું દર્શન કરી, એમાં શ્રદ્ધા વિરામ પમાય છે, એટલે ચૈતન્યપણાને પ્રાપ્ત થયેલા પોતાના કરી, આનંદઘન સ્વરૂપ ચેતન્યમૂર્તિ શુદ્ધ આત્માનું ધ્યાન કરવા યોગ્ય આત્મામાં જ રમણ કરતા આ આત્મા કર્મનો કર્તા કોઈ રીતે થાય નહીં. છે. આ રીતે સાધક પરભાવથી મુક્ત થતા સ્વરૂપાનંદનની મોજ
‘પોતાના શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યમાં, પોતાના જ શુદ્ધ જ્ઞાન,દર્શન, માણે છે. તેથી જ તેમણે એક પદમાં ગાયું છે. ચારિત્ર ગુણોમાં અને પોતાના શુદ્ધ પર્યાયોમાં પરિણતિ ભલી – “આશા ઓરનકી કયા કીજે જ્ઞાન – સુધારસ પીજે...' પદ્રવ્ય, ગુણ પર્યાયમાં તે ભલી નથી. (જ્ઞાનસાર ૬.૪)
અંતમાં, આત્મધર્મના આરાધક શ્રી આનંદઘનજીએ સ્વસમય અને મોહના ત્યાગથી જ્ઞાન થાય છે. આત્માના અનુભવથી, પરમશાંત પરસમયની તુલના દ્વારા ચેતનના અર્થગંભીર રહસ્યોને વ્યક્ત કર્યો રસથી તૃપ્તિ થાય છે માટે આત્મજ્ઞાનની ઉપાદેયતા છે. અધ્યાત્મનો છે અને જૈનધર્મનું હાર્દ સમજાવ્યું છે. અર્થ છે – આત્મસ્વરૂપ, વિશુદ્ધ જ્ઞાન પર્યાય તથા સ્વસ્વભાવમાં સંદર્ભસૂચિ સ્થિરતા. શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે કહ્યું છે
(૧) આત્મખ્યાતિ-આચાર્યઅમૃતચંદ્ર ‘આતમ રામ અનુભવ ભાજ, તજે પરતણી માયા,
(૨) સમયસાર-આચાર્ય કુંદકુંદ એહ છે સાર જિનવચનનો એહ શિવતરુ છાયા.'
(૩) પ્રવચનસાર-આચાર્ય કુંદકુંદ (સીમંધર સ્વામી સ્તવન) (૪) સમયસાર-નાટક બનારસીદાસ સમયસારમાં તો સ્પષ્ટ કહેવામાં આવ્યું છે કે
(૫) આનંદઘન-ચોવીસી-સં. પ્રભુદાસ બેચરદાસ 'नासत्सिर्वोऽपिसंबन्ध परद्रव्यात्मत्वयोः ।
(૬) સીમંધરસ્વામી સ્તવન-યશોવિજયજી પરદ્રવ્ય અને આત્મતત્ત્વમાં કોઈપણ સંબંધ નથી. નવીન (૭) જ્ઞાનસાર-યશોવિજયજી કર્મબંધનથી અળગા થવું હોય તો પરભાવ પરિણમન વૃત્તિ છોડવી (૮) છહ ઢાળા-પં. દોલતરામજી અનિવાર્ય છે. તે માટે પુરુષાર્થ આદરવો જરૂરી છે. અર્થાત્ પરસમય (૯) તત્ત્વાર્થસૂત્ર-ઉમાસ્વાતિ પરિણમન યોગ્ય નથી. તીર્થકર ભગવંતોએ જણાવ્યું છે કે જે આત્મા (૧૦) આચારાંગસૂત્ર પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપનું અજ્ઞાન ટાળીને શુદ્ધાશુદ્ધ સ્વરૂપનો જાણકાર (૧૧) દશવૈકાલિક સૂત્ર થાય અર્થાત્ સ્વસમય અને પરસમયનો બોધ પામે અને પછી પોતાના (૧૨) ઠાણાંગસૂત્ર અશુદ્ધ સ્વરૂપને કર્મના સ્વરૂપને કર્મના હેતુરૂપે જાણી કર્મ પરિણામોથી (૧૩) તાત્પર્યવૃત્તિ જયસેનાચાર્ય અળગો થવાનો પ્રયત્ન કરી સ્વ-સ્વરૂપમાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરતો થાય (૧૪) આત્મસિદ્ધિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર તો તે અવશ્ય પરમાત્મ પદને પ્રાપ્ત કરવાવાળો થાય છે. યોગીરાજ (૧૫) નિયમસાર-આચાર્ય કુંદકુંદ આનંદઘનજી જણાવે છે કે
(૧૬) આનંદઘનજી સ્તવનો
* * * ‘બહિરાતમ તજી અંતર આતમરૂપ થઈ સ્થિરભાવ સુજ્ઞાની,
મોબાઈલ : ૯૩૨૩૦૭૯૯૨૨
