________________
તા. ૧-૧૧-૭૮
પ્રબુદ્ધ જીવન : સુવર્ણ જયંતી મહોત્સવ-વિશેષાંક
તંત્રી સ્થાનેથી
પચાસ
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને પચાસ વર્ષ પૂરાં થયાં એ આનંદ અને ગૌરવની વાત છે. કોઈ પણ સંસ્થા પિતાના અસ્તિત્વના પચાસ વર્ષ પૂરા કરે અને સાથે સતત પ્રગતિ કરતી રહે અને ગતિશીલ રહે તે હકીક્ત સંસ્થાની જરૂરિયાત અને ઉપયોગિતા બને પુરવાર કરે છે. સાથે જનસમુદાયની ચાહના મેળવતી રહે ત્યારે સંસ્થાની પ્રવૃત્તિ લોકકલ્યાણ અર્થે છે એમ સમજવું. આવી સંસ્થાના કાર્યકર્તાઓની જવાબદારી વધે છે.
પચાસ વર્ષ પહેલાં જૈનયુવક સંઘની સ્થાપના થઈ ત્યારે તેનું કાર્યક્ષેત્ર શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન સમાજ પૂરતું મર્યાદિત હતું. તે સમાજના કેટલાક વિશિષ્ટ પ્રશ્નો, ખાસ કરી બાળદીક્ષાને અનુલક્ષી તેની શરૂઆત થઈ. એ સમય હતે જયારે દરેક સમાજ પિતાના પ્રશ્ન ઉકેલવામાં પડયો હતો. આજે પણ હજી કેટલેક દરજજે એવું છે અને તે જરૂરનું છે. પણ યુવક સંઘની દષ્ટિ શરૂઆતથી જૈન સમાજની એકતાને અનુલક્ષીને રહી છે એટલું જ નહિ પણ રાષ્ટ્રીય રહી છે. એટલે તેણે સદા વ્યાપક દષ્ટિથી વિચાર્યું છે. પરિણામે ૧૦ વર્ષ પછી સમસ્ત જૈન સમાજને આવરી લીધો અને ત્યાર બાદ જૈનેતર સમાજને પોતાનામાં સમાવ્યા. જૈન શબ્દ વાચક ન રહેતા ગુણવાચક બન્યો.
પરમાનંદભાઈની દષ્ટિ સમાજ સુધારકની હતી. સત્યનિષ્ઠા અને જિજ્ઞાસાને કારણે અને કઇક નિવૃત્તિને લીધે, તેમણે વિચારકો અને રાષ્ટ્રીય વ્યકિતઓ સાથે વ્યાપક સંબંધ બાંધ્યા હતા જેનો લાભ જૈન યુવક સંઘને મળ. લગભગ ૧૯૩૬થી, હું જૈન યુવક સંધ સાથે સંકળાયેલો હતો પણ પરમાનંદભાઈના એક મદદનીશ તરીકે કાર્યભાર મુખ્યત્વે તેમના શીરે હતું. તેમના અવસાન પછી, અચાનક આ બોજો મારા ઉપર આવી પડયો જે યથાશકિત વહ્યો છે. મારી પ્રકૃતિ અને પ્રવૃત્તિને કારણે પરમાનંદભાઈ જેટલા અંગત સંબંધે હું જાળવી શક્યો નથી પણ જૈન યુવક સંઘની પ્રવૃત્તિઓ સારી પેઠે વિક્સી છે અને વિકાસને હજી ઘણો અવકાશ છે. તેમાં મારા સાથીઓને ભાવભર્યો સહકાર કારણભૂત છે.
જૈન યુવક સંઘે શરૂઆતથી સક્રિય સામાજિક સેવાની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ સેવી નથી. લાખના ફંડ એકઠા કરી, ગરીબીનિવારણ અથવા તબીબી રાહત અથવા તેના જેવા અન્ય સેવા કાર્યો હાથ ધરવાની ઈછા ફ્રી નથી. આ બધાં કાર્યો ઘણાં ઉપયોગી છે. અનેક સંસ્થાઓ એવા કાર્યો કરે છે. જૈન યુવક સંઘનું કાર્ય વિશિષ્ટ પ્રકારનું રહ્યાં છે. વિચારપ્રચાર, વિચારપરિવર્તન અને વિચારપ્રેરક પ્રવૃત્તિઓ તેનું મુખ્ય લક્ષ્ય રહ્યું છે. માણસના જીવનમાં વિચારબળ સૌથી મોટું બળ છે. અણુ બોમ્બ કરતાં પણ વધારે સ્ફોટક છે, સમાજ પરિવર્તન અને જીવનશુદ્ધિનો પાયો છે. Wars are born in the hearts of man. Hoy Revolutions are born in the hearts of men, વિચારજાગૃતિ અને વિચારપરિવર્તન ન થાય ત્યાં સુધી જીવનશુદ્ધિ અથવા સમાજ પરિવર્તન થત નથી. સ્વામી વિવેકાનંદે એક સ્થળે કહ્યું છે કે હિમાલયની ગુફામાં બેસી કોઈ સદ વિચાર કરશે તે પણ તેના મેજ આખા જગતમાં ફેલાશે અને લોકોના જીવનને અસર કરશે. રેડિયો અને ટેલિવિઝનના ભૌતિક માં હજારો માઈલ દૂરથી આવે છે તો સર્વિચારના મોજાં અંતર સુધી પહોંચે તેમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી. એવું જ દુર્વિચારોનું છે. માણસનું પ્રધાન લક્ષણ અંતર-નિરીક્ષણની શકિત અને બુદ્ધિ છે. માણસ વિચારવાનું પ્રાણી છે. સદ્વિચારોની અસર ક્યાં, કયારે અને કેવી રીતે થશે તે આપણે પૂરું જાણતા નથી. વાણી અને વર્તન, વિચારને અનુસરે છે. માણસનું જીવન મોટે ભાગે પ્રવાહપતિત, રૂઢિગત, પ્રણાલિકાબદ્ધ હોય છે. ચીલાચાલુ જીવન પ્રમાણમાં ઉપાધિ રહિત છે. તેમાં જડતા હોય છે પણ મોટા ભાગના માણસને તેને ખ્યાલ હૈ નથી. જીવન પરિવર્તશીલ છે. સમય એટલે જ ગતિ. પણ પરિવર્તનનું સાહસ અને જોખમ ખેડવા બહુ ઓછા તૈયાર હોય છે. સ્વતંત્ર વિચારશકિત ઈશ્વરની મહાન બક્ષીસ છે. બીજના વિચારોથી દોરવાઈ જવું સહેલો છે. નિરક્ષીર વિવેક કરવો અઘરો છે. સ્વતંત્ર વિચાર કરવો કષ્ટદાયક છે. સત્યની શોધ કયાં ખેંચી જશે તે આપણે જાણતા નથી. પણ તેને વળગી રહેવાની શકિત અને હિંમત બહુ થોડી
વ્યકિતઓમાં હોય છે. સેક્રેટીસે કહ્યું An unexamined life is not worth living પોતાના બચાવમાં સોક્રેટીસે પ્રવચન શું તે ૨૫૦૦ વર્ષથી લાખે કરોડો માણસોને પ્રેરણાદાયી રહ્યું છે અને થીરકાળ રહેશે. એવી જ રીતે દરેક મહાપુરુષના વિચારોનું. ગરીબાઈમાં ડુબેલા માકર્સે, બ્રિટિશ મ્યુઝિયમની લાયબ્રેરીમાં બેસી જે વિચારો દુનિયાને આપ્યા તેણે મોટી ક્રાંતિ સર્જી. કોઈ વખત બેટા વિચારોને પવન જોરથી વાય ત્યારે વિનાશક થાય છે. હિટલરનું એવું બન્યું. ટોલ્સ્ટોયે વસતિ ગણતરીનું કાર્ય કર્યું અને જે ભયંકર દશ્ય જોયું તેથી તેનું જીવનપરિવર્તન થયું. અને તે દરેક વ્યકિતએ પોતાના નિર્ણયો કરવાના રહે છે. પણ તેમ કરવામાં સહાયભૂત થવું એ મહાન કાર્ય છે.
મુંબઇ જૈન યુવક સંઘે એવી કાંઈક અભિલાષા સેવી છે. મુકત વિચારની હવા ફેલાવવી, માણસને વિચાર કરતા કરવા, સારાસાર વિવેક બુદ્ધિ જાગ્રત કરવી, એના જેવી મોટી સેવા બીજી કોઈ નથી. આવા કાર્યમાં ઘણી સાવચેતી રાખવી પડે એ દેખીતી વાત છે. કોઈ સ્વાર્થ ન હોય, પૂર્વગ્રહો ન હોય, તે ખેટે માર્ગે જવાને સંભવ બહુ ઓછા છે. ભૂલ થાય તોય તુરત ખબર પડે અને સુધારી લેવાની વૃત્તિ રહે.
પ્રબુદ્ધ જીવન અને મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી યોજાતી વ્યાખ્યાનમાળાઓ આવા કોઈ ધ્યેયને અનુલક્ષી ચાલે છે. પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં જીવનલક્ષી વિષયોનું પ્રાધાન્ય હોય છે. વસંત વ્યાખ્યાનમાળામાં રાષ્ટ્રીય વિષયો અને વિદ્યાસ સાહિત્ય અને સંરકતિને લક્ષીને થાય છે. આ જ્ઞાનયજ્ઞમાં સૌને સહકાર આવકાર્ય છે, પ્રાર્થિત છે.
મારી મર્યાદાઓ હું જાણું છું. શારીરિક વયની અને પ્રકૃતિની. સાથીઓને સહાર અને પ્રેમ અનન્ય છે. તેથી યત્કિંચિત કાર્ય થઇ શકે છે. ઘણે અવકાશ છે પણ માત્ર વિસ્તાર કરતાં, જે કરવું તે વ્યવસ્થિત કરવું એ વધારે સાર' છે. અને આ કામને ઘણો આનંદ છે. અને તેમાં મારી વધુમાં વધુ શકિત રેડાય તેમ, કરવાની ભાવના છે. ૨૮-૧૦-૧૯૭૮
–ચીમનલાલ ચકુભાઈ
વેળા
(ગાન) જાય છે વેળા, જય છે વેળા,
જાય છે વેળા છૂટી, પળની પાછળ પળની સાંકળ,
એક ને કડી તૂટી જાય... રાત ને દિવસ એકબીજાની
પાછળ કરે દોડ, લેશ ચૂકે ના તય કદી છે
મ ળ તા જે ડા જોડ; એકમેકને તલસાટે આ
કયાંય ન તે ગુટી જાય.... જાય છે વેળા, આવતી કદી
પણ ન પાછી એક, આજનાલની આજ માણી લો
મન ભરીને હેંક ! પળની ભીતર શાશ્વતીની
રખે મળે જડીબુટ્ટી ! –જાય... જાય છે વેળા, જય છે વેળા,
જાય છે વેળા છૂટી, મોકળે મેલ્યો કાળ - ખાને, આવડે તે લ્યો લૂંટી! –ાય.
ગીતા પરીખ
