________________
૪૦
પ્રબુદ્ધ જીવન : સુવર્ણ જયંતી મહોત્સવ – વિશેષાંક
તા. ૧-૧૧-૭૮ '.
-
બુદ્ધિપૂર્વક નિર્ણય લેવાય છે?
આ પ્રશ્ન જો કોઈ આપણને પૂછે તે તુરત જવાબ આપીશું કે હા, અમે દરેક નિર્ણય બુદ્ધિપૂર્વક જ લઈએ છીએ, વિચાર કરીને જ લઈએ છીએ, પરંતુ વિચારશે તે આ જવાબ ખરો નથી જ.
ઈશ્વરે તો આપણને માન આપ્યું છે, બુદ્ધિ આપી છે, વિચાર કરવાની શકિત આપી છે પરંતુ એ શકિતને પુરે ઉપયોગ આપણે ક્યતા હોઈએ એવું આજે તે લાગતું નથી. - ઈતિહાસ પર નજર કરતાં દેખાશે કે જે દેશમાં ખૂબ જ આબાદી વધી છે, જ્યાં બધા જ પ્રકારના સુખ-સાધને, આનંદપ્રમોદના સાધનો ભરપુર છે અને જ્યાં મટીરીઆલીસ્ટીક પ્રોગ્રેસ છે તેવા વાતાવરણમાં એક જ સંઘાડે ઉતારેલા માનવીનાં ટોળાં દેખાશે. ત્યાં યુવાને. યુવતીઓ ભણે છે, ડીગ્રી મેળવે છે પરનું વિચારશકિત ખીલી હોય તેવું. દેખાતું નથી. કારણ કે એ ખરુ ભણતર ભણતા નથી, ગેખી મારે છે અને ગોખી જનારના Mind immature રહે છે, અને જયાં એવું છે ત્યાં બુદ્ધિ પરિપકવ થતી નથી અને તેથી જ સ્વતંત્ર રીતે વિચાર કરવાની શકિત પણ એમનામાં આવતી નથી. એ સ્વતંત્ર વ્યકિત મટી જઈને, ટેળોમાંની જ એક વ્યકિત બની જય છે.
આવા વાતાવરણમાં પણ કોઈ વિચારશીલ દીદ્રષ્ટિવાળા માનવીઓ આપણી વચ્ચે આવે છે જે જનતાને સાચો રાહ ચીંધવા પ્રયત્ન કરે છે, જે સત્તાને પણ શાણપણ શીખવવા પ્રયત્ન કરે છે તેવા માનવીને સત્તા સાંખી શકતી નથી, જનતા સમજી શકતી નથી અને કદાચ જનતા સમજી શકે તેવું લાગે, તે સત્તા ચેતી જાય છે અને જનતા જાગે તે પહેલાં જ પેલાને કેદ કરી લે છે અગર તે સદાને માટે એની હસ્તી ભૂંસી નાખે છે. ઈતિહાસે દેખાડયું છે કે ભૌતિક સુખ સાધનને ભાર વધતાં વિચારશકિત કુંઠિત બનતી જાય છે, જનતાનું નૈતિક ધોરણ ઊતરતું જાય છે અને એ હલકા પ્રકારના આનંપ્રમાદમાં ડુબી જાય છે. રોમન સામ્રાજ્ય જેવા મહાન સામ્રાજ્યની પડતીના કારણે જોતાં દેખાશે કે અઢળક ધનદોલત, જીતને નશે, આનંદ પ્રાદના પારાવાર સાધને, શરાબ, સુંદરીઓ, મહેફીલ, જુગારના અડ્ડા ઘાતકી રમતના અખાડા-એ બધાએ મળીને એ બહાદુર પ્રજાને પણ થોડા જ સમયમાં માયકાંગલી બનાવી દીધી અને પરિણામે જે થવાનું હતું તે જ થયું.
અનહદ ધનલાલસા, એની પ્રાપ્તિ માટે ગમે તેવા ઉપાય અને એ પ્રાપ્ત થતાં જ એની સાથે જ પ્રવેશતાં દુપણા, અનિષ્ટો જે . પ્રજને અને અંતે દેશને પતનને માર્ગે જ લઈ જાય છે.
ઈતિહાસે બતાવ્યું છે અને આજે પણ એ જ થઈ રહ્યું છે અને તે એ કે સત્તાધારીઓએ પોતાની સત્તા ટકાવી રાખવી હોય તે પ્રજામાં કોઈ વિચારશીલ માનવી ન રહે તેની ખાસ તકેદારી રાખે છે. કારણ કે વિચારશીલ ગ્યાોગ્યને વિચાર કરી શકે છે. તે અયોગ્ય દેખાતા વિરોધને સુર કાઢવને જ અને સત્તાને એ પથાય નહિ, એટલે એવાને વીણી વીણીને દૂર કરવાની જ અને બાકીનાને અનેક જાતના આનંદ-પ્રમોદના નશામાં ડુબાડી રાખવાની જેથી એ મૃતપ્રાય સમી જ રહે, કદી સત્તા સામે ઊંહકારો પણ ન કરી શકે.
જાપાને જ્યારે ચીનને અમુક ભાગ જીતી લીધે ત્યારે પહેલું ધ્યાન અફીણના ધંધા પર દીધું. એનું ઉત્પાદન વધારીને જીતેલા દેશની પ્રજાને અફીણી બનાવી દીધી જેથી એની બુદ્ધિ-વિચારશકિત હણાઈ જાય અને એ એવા ઘેનમાં પડી રહે કે કદી સત્તા સામે માથું ઊંચકવાનો વિચાર સુદ્ધાં ન કરી શકે,
જર્મન લોકોએ પોલેન્ડ પર જીત મેળવી ત્યારે એણે પલેન્ડની પ્રજને દારૂના નશામાં જ ડુબાડી દીધી હતી, ક્યુબામાં જયારે સરમુખત્યાર હતા ત્યારે ત્યાંની પ્રજામાં ને જરા જેટલી પણ ચેતના કે જગૃતિ જેતે કે દરેકે દરેક થીયેટરમાં કામવાસના ઉત્તેજે તેવા નાટકો પીક્સર મુકાવો, ગંદી ફિલ્મ બતાવતા. એ જાણતા કે અફીણ-ગાંજો ચરસ શરાબ જેટલાં જ ગંદા ચિત્રો પણ માનવીને નશામાં નાખી દે છે, એના મનને મારી દે છે અને ધીરે ધીરે એ માનવી મટીને પશુ અમે બની જાય છે અગર ઈડીયટ કે ગાડરડું બનીને જ રહી જાય છે.
એટલા ભૂતકાળમાં ન જવું હોય તે હીટલરના સમય પર જ નજર નાખીએ એ પણ પ્રજાનાં મનને કન્ડીશન કરતે, ગાંજા-ચરસ શરાબથીયે ભયાનક એ રીત હતી અને એની સામે રો વખતે આપણે એટલે કે ભારતીઓએ ઉહાપોહ કર્યો હતો. કારણ કે એ વખતે આપણી
વિચારશકિત જાગૃત હતી, પરંતુ આજે? જવાબ આપતાં વિચાર કરવો પડશે.
જાપાને જીતેલા દેશને એકલું અફીણ જ આપ્યું, જર્મનીએ પોલેન્ડની પ્રજાને શરાબમાં ડુબાડી દીધી, કયુબામાં સરમુખત્યારે એકલા નગ્ન ચિત્ર ને ગંદા નાટકો જ આપ્યાં ત્યારે આજે ભારતમાં આપણા માટે બધા જ દ્વાર ખુલ્લા મુકાયાં છે, શેતાન સોળે કળાએ પ્રવેશ્યો છે, શરાબ સુંદરીએ, મુજરા મહેફીલે, ડીસકોપેઈક, નૃત્ય શીખવતી ક્લબ, એના ઓઠા નીચે ચાલતે વ્યભિચાર, બ્લ્યુ ફિલ્મો, હલકા મનેરંજન, નગ્ન નૃત્ય અને ઉપરાંત ત્રીજો ચરસ, શરાબ મારીજુઆના બધું જ અને એક જ બદી પ્રજાની બુદ્ધિ વણી લેવા ને વિચારશકિત કંઠીત કરી દેવા સમર્થ હોય તે આટલે સામટો હë થાય ત્યારે પ્રજાની શી દશા થાય તે ક૨વું અઘરું નથી જ ને?
ન ગમતી વાત પણ ગમવા લાગે છે સતત પરિચય. તે વિષે સેઈન્ટ ઓગસ્ટાઈને સરસ દાખલો આપ્યો છે. કહે છે કે, “શમન થિયેટરમાં એક માણસ ગમે, ગ્લેડીયેટર્સની વીંઝતી તલવારે જોઈ. લાહી. લુહાણ થતાં માનવીઓ જોયાં, ન સંખાયું. આંખ બંધ કરી દીધી. અને જ્યારે જીતનારની તલવાર હારેલાના શરીરમાં ભેાંકાણી ને લોહીને ફુવારો ઉડયો ત્યારે લોકોએ આનંદની કકિયારી કરી મૂકી...પરનું એ તે ચીસ પાડીને ભાગ્યે. પછી બીજી વાર ગયો. ત્રીજી ચાથી પાંચમી અને છઠ્ઠી પછી શું થયું, એને એ ગમવા લાગ્યું. ન તો આંખ બંધ કરીને ભાગ્ય–ઉડતે લોહીના ફુવારો જોઈને બીજા સાથે એણે પણ આનંદની કકિયારી કરી મુકી.”
આ વાત રોમની એક વ્યકિત પુરતી જ નથી. આપણે સૌને પણ એ એટલી જ સ્પર્શે છે. એક જમાનામાં સ્ટેજ ગંદી વાત પણ ન સાંખી શકનારા રાપણે આજે ગંદા મનોરંજન માણીએ છીએ. અમુક દશ્યો જોતાં આંખ • કાન બંધ કરી દેનારાં આપણને આજે એ ગંદવાડને ગંદી વાતો ગમવા લાગ્યાં છે અને તેથી જ પીરસનારા એ છડેચોક છાતી કાઢીને પીરસી રહ્યા છે અને આપણે રો આરોગી રહ્યા છીએ, આજે આપણે પણ પેલા યુવાન જેમ જે બીજા સાથે એવું જોઈને–સાંભળીને ન્યાંથી ભાગી ન જતાં આનંદની કીજ્યિારી કરવા લાગ્યા છીએ, ક્યાંથી કયાં આવી પડયા છીએ એ પાછા ફરીને કોઈને જોવાની પણ નવરાશ નથી. આ રીતે વ્યકિતત્વને ધ્વસ અને થનું પતન આપણે સાંખી લેવું જોઈએ નહિ. ખોરાકમાં થતાં ભેળસેળ, પાણીમાં આવતે બગાડે ને હવાના પ્રદૂષણ સામે પાર કરીએ છીએ. પરંતુ એનાથીયે વધુ ભયાનક આપણા મન-બુદ્ધિ, વિચારશકિતને હણી લેનાર આ પ્રદૂષણ સામે અવાજ પણ ઉઠાવતા નથી, એટલી હદે આપણે નશામાં ડુબી ગયા છીએ કે શું?
આ જાતના નશા માનવીને કઈ કોટીએ મુકી દે છે તેને એક દાખલો હમણાં જ વાં, વાત પરદેશની છે. પરંતુ આપણને પણ એટલી જ લાગુ પડે છે.
એક યુદ્ધ દરમિયાન સૈનિકોને પગાર મળે નહોતે તેના કારણે તેમનામાં અસંતોષ જાગ્ય, બળ દવાની દહેશત લાગી ત્યારે જનરલ ઉપાય કર્યો અને શાતિ સ્થપાણી, એ ઉપાયની જાણ કરતાં સત્તાને લખ્યું કે, દેશની આર્થિક હાલત ખરાબ છે તે જાણું છું, તેથી એ પગાર ન માગે તે ઉપાય મેં કર્યો છે.
“મેં એમને જુગાર રમતા કર્યા છે, જુગારમાંથી કમાતા શીખવ્યું છે, કમાય તે શું પણ ન ચડે છે, જુગાર સાથે શરાબ ને સુંદરીઓ તે છે જ અને અહીંની સ્ત્રીઓ ભારે ભલી છે, સૈનિકોનું વગર પૈસે મનરંજન કરે છે એમની ઉચ્ચ ભાવનાને દેશદાઝનું નામ આપીને મેં બીરદાવી છે, આ રીતે સૈનિકો તે નશામાં ડુબ્યા છે તેથી હમણાં પગાર નહીં આપે તો ચાલશે, પણ અહીં જે ઘોડા વગેરે જનાવરો છે તેને તે હું એવા કેઈ નશામાં ડુબાડી શકતા નથીને? માટે ઘાસચારાની વ્યવસ્થા કરવા વિનતિ.” . આ વાત આપણને જગાડી દેવા માટે પુરતી નથી?
. રંભાબેન ગાંધી.
