________________
૨૮
બનવા ના
, ઈ જે. શ્વક સંઘ
પ્રબુદ્ધ જીવન : સુવર્ણ જયંતી મહોત્સવ-વિશેષાંક
તા. ૧-૧૧-૭૮ ---- સંઘની લાડીલી એવી પ્રખર વ્યકિતઓનાં વ્યકિતત્વને લગતાં બે શબ્દચિત્રો
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને સુવર્ણ જયન્તી મહોત્સવ ઉજવાઈ રહ્યો છે અને એના અનુસંધાનમાં પ્રબુદ્ધ જીવન’ને ખાસ અંક પ્રગટ કરવામાં આવી રહ્યો છે ત્યારે ‘સંઘ” ના આત્મા જેવા અને પ્રબુદ્ધ જીવન’ ના પ્રાણ જેવા તેના ભૂતપૂર્વ તંત્રી સ્વ. પરમાનંદ કંવરજી કાપડિયાનું શબ્દચિત્ર તેમના અવસાન બાદ પ્રગટ થયેલા ખાસ અંકમાં પ્રગટ કરવામાં આવ્યું હતું. તે ટૂંકાવીને, તેમજ હાલના સંઘના પ્રમુખ અને પ્રબુદ્ધ જીવન' ના તંત્રી તત્ત્વચિંતક શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ અંગેના શબ્દચિત્ર સંઘના કાર્યાલયમંત્રી શ્રી શાતિલાલ ટી. શેઠે લખેલા છે તે આ અંકમાં પ્રગટ કરવાનું ઉચિત લાગવાથી સહર્ષ પ્રગટ કરીએ છીએ.
ચીમનલાલ જે. શાહ * કે. પી. શાહ – મંત્રીઓ, મુંબઈ જેન યુવક સંઘ. સ્વ. પરમાનંદ કુંવરજી કાપડ્યિા વિચારો સામાને જણાવવા - સમજાવવા અને સામે માણસ માટે
હોય કે નાને તેની પાસે પણ નવું જાણવું અને તેમાંથી ગ્રહણ જેવું નામ તેવા જ ગુણ. દુનિયામાં વસતા માનવમહેરામણમાં કરવા જેવું હોય તે ગ્રહણ કરવું, આ તેમની કાયમી વૃતિ રહેતી. આવા અવધુત આંગળીના વેઢે ગણી શકાય એટલા જ જોવા જાણવા આજના સંપ્રતિપ્રધાન યુગમાં પણ કોઈની પાસેથી કંઈ પણ લાભ મળે. પરમાનંદભાઈને જન્મ ધાર્મિક વૃત્તિવાળા અને ધર્મના સૂક્ષ્મ લેવાની બિલકુલ વૃતિ નહિ અને કોઈની સાથે વિચારોને મતભેદ જાણકાર એવા પિતાને ત્યાં થશે. કુટુંબ પણ ખાનદાન અને ઉચ્ચ ભલે હોય પણ વ્યકિત સાથે પણ કોઈ અંશમાં મતભેદો સંસ્કારોવાળું એટલે નાનપણથી જ ઉચ્ચ સંસ્કારોનું તેમનામાં સિંચન નહિ - આ તેમને મોટામોટાં મોટો ગુણ ગણાય. તેમને ગમે થયું. મુંબઈમાં રહીને તેમણે ઉચ્ચ અભ્યાસ કર્યો. બી. એ., એલએલ. ત્યારે જ તેમના મુખ ઉપર પરમ આનંદ દષ્ટિગોચર બી. થયા. તેમના સમયમાં આટલો અભ્યાસ કરનારની ખૂબ ઊંચી થાય - એવું સટિક જેવું ચેકનું તેમનું જીવન હતું. કિંમત અંકાતી અને આવા ઉચ્ચ શિક્ષણ ભણતા તેમના સહાધ્યાયીઓ ૭૮ વર્ષની ઉંમરે પણ યુવાનને માટે અનુકરણીય એવી તેમની વિનોદ પણ તેમને લગભગ એવા જ સ્તરના પ્રાપ્ત થયેલા. એટલે
વૃતિ, અને આ ઉમરે પણ હરવા ફરવાને, કુદરતી સૌન્દર્યના તેમનાં જીવનમાં ઉચ્ચ સંસ્કારો આ રીતે ઉત્તરોત્તર રેડાતો જ ગયા
દર્શન અને પ્રવાસને અનહદ શોખ - આ રીતે તેઓ એક અને કોઈ પૂર્વજન્મના સંસ્કારના કારણે લક્ષ્મીના દાસ ન બનતા વિદ્યાર્થીનું જીવન જીવી રહ્યા હતા અને સાચા અર્થમાં તેઓ એક દેવી સરસ્વતીના તેઓ ઉપાસક બન્યા. આ કારણે બી.એ. એલ પરિવ્રાજક જેવા હતા. આ રીતે જોતાં જેવું ધન્ય તેમનું જીવન હતું. એલ. બી. ની ડીગ્રી તેમણે પ્રાપ્ત કરી હોવા છતાં એને અનુકૂળ બરાબર એવું જે ધન્ય તેમનું મૃત્યુ થયું. અંતિમ ક્ષણે પણ એ જ એવી બેરિસ્ટરીના હોદ્ગમાં તેમનું મન સ્થિર ન થયું. તેમની વૃત્તિ સૌમ્ય હાસ્ય તેમના મુખારવિંદ ઉપર અંકિત થયેલું જોવા મળ્યું. અંતિમ પ્રથમથી જ સમાજની અને દેશની સેવા કરવા તરફ વળી એટલે વખતે તેમને જોઈને એમ કહેવાનું મન થયું કે, “મૃત્યુ જ મરી ગયું. ગાંધીજીએ આદરેલી સવિનય કાનૂન ભંગની લડતમાં પણ તેમણે સંસારી હોવા છતાં જેણે આદિથી તે અંત સુધી આચારે ભાગ લીધો. જૈન ધર્મની અંદર પ્રચલિત વહેમ સામે અને અને વિચારે સાધુ - જીવન ગાળ્યું અને નાના તેમ જ મોટા - દરેકના બાળદીક્ષા તેમ જ અયોગ્ય દીક્ષા સામે તેમણે અવાજ ઉઠાવ્યો અને દિલમાં પિતા વિશે ખૂબ ખૂબ આદર પ્રગટાવીને જેમણે ચિર વિદાય એવી વિચારસરણીવાળા મિત્રોને એકઠા કરીને તેની સામે આંદોલન લીધી એવા પરમ આનંદમાં લીન થયેલા પરમાનંદભાઈને મસ્તક ઊઠાવ્યું. એ વખતમાં ધર્મ વિરૂદ્ધ વાત કરવી એ મોટો સામાજિક નમી પડે છે. ગુને ગણાતે હતા. એવા કઠણ કાળમાં તેમણે આવી ખોટી માન્યતાઓ સામે બળવો પોકાર્યો અને રૂઢિચુસ્ત સમાજને તો તેઓ
શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ આંખના કણાની માફક ખૂંચવા લાગ્યા. અમદાવાદમાં તો તેમની મોટા સોલિસીટર હોવા છતાં, દેશી ઢેબને જેમને પહેરવેશ સામે એવો જબરજસ્ત વિરોધ ઊભો થયો કે તેમને ન્યાત બહાર છે, સપ્રમાણ જેમની ઊંચાઈ છે, હંમેશા હસતું જેનું વદન છે, પારમૂકવામાં આવ્યા. છતાં તેમની મમતાને આંચ ન આવી અને દર્શક જેની બુદ્ધિ છે, આખા જૈન સમાજમાં પથરાયેલી જેની મુંબઈમાં શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ નામની સંસ્થાની સ્થાપના તેજસ્વિતા છે. સેવા સંસ્થાઓ માટે અઢળક ધન કેમ પ્રાપ્ત કરવું થયેલી તેમાં તેઓ જોડાયા અને શ્રી મણિલાલ મોકમચંદ શાહ જેવા એના જે કીમિયાગર છે, અદભુત જેમની વાકછટા છે, ચિત્તશીલ તેમને સાથી મળ્યા એટલે તેમનામાં વધારે જોશ આવ્યું અને બાળ- જેમનો તર્ક છે, આધ્યાત્મિકતામાં જેમનું ગાઢ ઊંડાણ છે, તલદીક્ષા અને અયોગ્ય દીક્ષા તેમ જ મોટા અને બેટા જમણવારે સ્પર્શી જેમની વાણી છે, જેમનું દર્શન અધિકારીનું લાગે એમ છતાં સામે તેમણે જબરી ઝુંબેશ ઉપાડી અને આ કામમાં તેમને ઘણા મૃદુ જેમને સ્વભાવ છે. મુકત હાસ્ય પણ જેમના સ્વભાવનું એક મોટા પ્રમાણમાં સંનિષ્ઠ સહકાર્યકરોને ટેકો પ્રાપ્ત થયો. એ સૌના અંગ છે અને આખા સ્થાનક્વાસી સમાજના જેઓ એક જ નેતા સહપ્રયાસથી વડોદરા રાજ્યમાં બાળદિક્ષાને અટકાવવાને લગતી છે. અનેક બુદ્ધિજીવીઓને, ધનપતિઓને, ધાર્મિક આગેવાનોને કાયદો કરાવવામાં તેઓ સફળ થયા. દરમિયાન શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક તેમ જ સામાજિક કાર્યકર્તાઓને જેએ સતત દોરવણી આપ્યા કરે સંઘે પિતાનું એક પાક્ષિક પત્ર પ્રબુદ્ધ જૈન” શરૂ કર્યું. જેને પાછ- છે અથવા તો એમ કહી શકાય કે આ બધી મધમાખીઓને એ ળથી પ્રબુદ્ધ જીવન” નામ આપવામાં આવ્યું. તેનું સંપાદન કામ મધપૂડો છે. જૈન કિલનિક પચાસ લાખનું ભંડોળવાળું હારિપટલ જે પરમાનંદભાઈને સોંપવામાં આવ્યું અને પોતાના વિચારો સચોટ જેના દ્રવ્યથી ઊભું કરવામાં આવ્યું છે અને જેને જેના દ્વારા જ રીતે વ્યકત કરવાનું તેમને આ ભારે મોટું સાધન પ્રાપ્ત થયું. તેમની સંચાલન ચાલે છે અને આમ છતાં જે સાર્વજનિક છે અને એના જે રાહબરી નીચે આ સંધ સ્થિર થયો અને તેમની તથા સંધની પ્રતિ- સ્થાપકમાંના એક છે અને સંચાલક છે. ભગવાન મહાવીર કલ્યાણ bઠામાં પણ વધારો થતો ચાલ્યો અને છેવટે તે એવી પરિસ્થિતિ કેન્દ્ર કે જે દેશની આપત્તિઓ, જેવી કે દુષ્કાળ, અતિવૃષ્ટિ, ધરતીકંપ આવી કે લોકોની માન્યતા એવી થઈ ગઈ કે, “મુંબઈ જૈન યુવક વેળાએ લાખ રૂપિયાની આપદ્રગ્રસ્ત લોકોને સહાય કરે છે, તેના સંધ એટલે પરમાનંદભાઈ” અને “પરમાનંદભાઈ એટલે મુંબઈ જેઓ પ્રમુખ છે. ભારત જૈન મહામંડળ, મુંબઈ જૈન યુવક સંધ જૈન યુવક સંઘ” પરમાનંદભાઈના કાર્યમાં અને તેમના મનમાં અને સંયુકત જૈન વિદ્યાર્થી ગૃહ જેવી જેનોની એકતા માટેના પ્રયત્ન સંઘની ઉન્નતિને જ વિચાર ચોવીસે કલાક રમતો હોય. પોતાની કરવાવાળી સંસ્થાઓ છે, એ બધીનાં જે પ્રમુખ છે, જૈન કેળવણી પ્રતિષ્ઠાના ભાગે પણ રાંઘની પ્રતિષ્ઠા વધારવામાં તેઓ તન્મય રહેતા. મંડળ સંચાલિત અનેક શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના પણ જેઓ અગ્રગણ્ય એટલે સંધના કાર્યકરો અને તેમની વચ્ચે અરસપરસ આદર સચવાઈ નેતા છે. તે પણ રૂઢિચુસ્તમાં ગણાય જાય એવા ભયની પરવા રહ્યો. તેમના ગુણો વિશે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે ય તેમની સાદાઈ, કર્યા વિના રૂઢિચુસ્ત માનસને-ઢંઢેળી-પંપાળી - પંપાળીને જેઓ ઉપર તેમની સચ્ચાઈ, તેમની સત્યનિષ્ઠા, તેમને વિવેક, તેમનું સૌજન્ય લાવી શકયા છે અને જેમના સુધારા સાથે સમન્વય જેમણે કરાવ્યો તેમની માનવતા, તેમની અપરિગ્રહ વૃતિ, તેમને માનવપ્રેમ છે, જેને તેમ જ અન્ય દર્શનેનો જે સૂક્ષ્મ જાણકાર છે, નાનતેમની વિદવૃતિ - આ બધાં સદગુણે નજરની સામે ચિત્રપટ, પણમાં સાવ ગરીબીમાં જેમને ઉછેર થયો છે અને આજે એક દર્શનની માફક તરવરે છે. નાનામાં નાના માણસની કાળજી, ધનાઢયમાં પણ જેમને ખપાવી શકાય એટલી જેમણે અર્થપ્રાપ્તિ તેની સાથેનું તેમનું વર્તન - આ જોઈને પણ તેમના પ્રત્યે માનની કરી છે. પોતાની જ માફક સોલિસીટર બનેલ જેમને પુત્ર તેમ જ લાગી ઊપજે. જની અને નવી વિચારસંરણી વચ્ચે, સમન્વય પ્રપૌત્ર છે. દેશની લેકસભામાં એમ. પી. તરીકે પણ જેમણે પાંચ સાધ એવી હંમેશા તેમની વૃતિ રહેતી. જેની સાથે આંખની વર્ષ સેવા આપી છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ પરિષદમાં પણ ભારતના પણ ઓળખાણ થઈ તેની સાથે કાયમ સંબંધ સાચવતા. એ રીતે પ્રતિનિધિ મંડળના સભ્ય તરીકે જેઓ જઈ આવ્યા છે. સેલિમિત્રતા ટકાવી રાખવાની તેમની પાસે આગવી કળા હતી. પિતાના સીટર વિશાળ એ પિતાને ધંધો સંભાળે, અનેક સામાજિક તેમ જ
