________________
૯૮
પાતંજલ યોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૨ તો ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે એમ ન કહેવું; કેમ કે આ રીતે ઉપચારથી પુરુષમાં મુક્તિ સ્વીકારી; એ રીતે, ત્યાં પુરુષમાં, ઉપચારથી ચેતના પણ સુવચપણાની આપત્તિ છે અર્થાત્ જે રીતે પુરુષ મુક્ત થતો નથી, આમ છતાં ઉપચારથી પુરુષની મુક્તિ સ્વીકારી તે રીતે પ્રકૃતિમાં ચેતના દેખાય છે, તેથી ચૈતન્ય પ્રકૃતિમાં છે, પુરુષમાં નથી, ફક્ત ઉપચારથી પુરુષ ચેતવ્ય ધર્મવાળો છે, તેમ સ્વીકારવાની આપત્તિ છે.
વાથમવત્ર ..... તિ રે, બાધકનો અભાવ હોવાને કારણે પુરુષમાં ચૈતન્ય સ્વીકારવામાં કોઈ બાધક નહિ હોવાને કારણે, તેમાં પુરુષમાં, તેનોચેતવ્યો, ઉપચાર નથી. એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
તત્ર..... તે, ત્યાં પુરુષમાં અનુભૂયમાન એવા=અનુભવાતા એવા, કૃત્યાદિના સામાનાધિકરણ્યનું પણ=કૃત્યાદિનું ચેતવ્યની સાથે સામાતાધિકરણ્યનું પણ, શું બાધક છે ? અર્થાત્ કોઈ બાધક નથી, જે કારણથી તેઓનું કૃતિ આદિનું, બિન આશ્રયપણું-પુરુષના આશ્રય કરતા ભિન્ન એવું પ્રકૃતિનું આયપણું, કલ્પના કરાય છે.
ગાત્મનઃ ..... તિ ચેન્ ? ના, આત્માના પરિણામીપણાની આપત્તિ બાધક છે પુરુષમાં કૃત્યાદિના ચેતવ્યની સાથેના સમાતાધિકરણની બાધક છે, એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે, એમ ન કહેવું.
તત્પરિણામ ..... ગાય, કેમ કે તેનું પરિણામીપણું હોતે છતે પણ= આત્માનું પરિણામીપણું હોતે છતે પણ, અવયનો અપાય છે આત્માના નિત્યપણાના અવયવો અપાય છે.
અન્યથા .. , અન્યથા આત્માને પરિણામી ન સ્વીકારવામાં આવે અને એકાંતે નિત્ય સ્વીકારવામાં આવે તો, ચિતતા પણ અવયની અનાપતિ છે સાંખ્યદર્શનવાળા પણ ચિત્તતા અવયને સ્વીકારે છે, તેના અસ્વીકારતી આપત્તિ છે. ચિત્તના અન્વયના અસ્વીકારની આપત્તિ કેમ છે ? તેમાં હેતુ કહે છે – પ્રતિક્ષા ..... ૩૫ના પ્રતિક્ષણ ચિતતા નશ્વરપણાની ઉપલબ્ધિ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
