Patanjalyoglakshanvichar Dvantrinshika

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 168

૧૩૫
પાતંજલ યોગલક્ષણવિચારતાસિંચિકા/શ્લોક-૨૮ શ્લોક :
प्रसङ्गतादवस्थ्यं च बुद्धे देऽपि तत्त्वतः ।
प्रकृत्यन्ते लये मुक्तेर्न चेदव्याप्यवृत्तिता ।।२८।। અન્વયાર્થ:
પ્રવૃત્તેિ તપે પ્રકૃતિ અંતમાં લય થયે છd=પ્રકૃતિમાં વિશ્રાંત દુઃખધ્વસ હોતે છતે, વુદ્ધિર્મેપિ=બુદ્ધિના ભેદમાં પણ તત્ત્વતા તત્વથી પરમાર્થથી, પ્રતિવર્ગા=પ્રસંગનું તદવસ્થપણું છે=એકની મુક્તિમાં અન્ય સર્વતી મુક્તિની આપત્તિરૂપ પ્રસંગતો અપરિહાર છે. જે મુત્તેરવ્યાવૃત્તિતા ર= જો મુક્તિની અવ્યાપ્યવૃત્તિતા ન સ્વીકારવામાં આવે તો એકની મુક્તિમાં અન્ય સર્વની મુક્તિની આપત્તિરૂપ પ્રસંગનો અપરિહાર છે, એમ અવય છે. Ji૨૮. શ્લોકાર્ચ -
પ્રકૃતિ અંતમાં લય થયે છતે અર્થાત્ પ્રકૃતિમાં વિશ્રાંત દુઃખધ્વંસ હોતે છત, બુદ્ધિના ભેદમાં પણતત્વથી પ્રસંગનું તદવસ્થપણું છે અર્થાત્ એકની મુક્તિમાં અન્ય સર્વની મુક્તિની આપત્તિરૂપ પ્રસંગનો અપરિહાર છે. જે મુક્તિની અવ્યાપ્યવૃત્તિના ન સ્વીકારવામાં આવે તો એકની મુક્તિમાં અન્ય સર્વની મુક્તિની આપત્તિરૂપ પ્રસંગનો અપરિહાર છે. |૨૮ll ટીકા :
प्रसङ्गेति-बुद्धे देऽपि-प्रत्यात्मनियतत्वेऽप्यभ्युपगम्यमाने, तत्त्वत: परमार्थतः, प्रकृत्यन्ते-प्रकृतिविश्रान्ते, लये-दुःखध्वंसे सति, प्रसङ्गतादवस्थ्यं एकस्य मुक्तावन्यस्यापि तदापत्तिरित्यस्यापरिहार एव, प्रकृतेरेव मुक्तेरभ्युपगम्यमानत्वात्, तस्याश्च मुक्तत्वामुक्तत्वोभयविरोधात्, एकत्र वृक्षे संयोगतदभावयोरिव प्रकृतौ विभिन्त्रबुद्ध्यवच्छेदेन न मुक्तत्वामुक्तत्वयोर्विरोध इत्यत आह-चेद्यदि मुक्तेरव्याप्यवृत्तिता नाभ्युपगम्यत इति शेषः, तदभ्युपगमे च मुक्तेऽप्यमुक्तत्वव्यवहारापत्तिरेव दूषणं, किञ्च, एवं मुक्तस्याप्यात्मनो भवस्थशरीरावच्छेदेन भोगापत्तिरिति तत्प्रकृतिनिवृत्तिरवश्यमभ्युपेयेति द्रष्टव्यम् ।।२८।।