Nitivakyamrut me Rajniti

Author(s): M L Sharma
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 222

विकारिणि प्रभो को नाम न विरज्यते ||२८|| अधर्मपरे राशि को नाम नाधर्मपरः || २९॥ राज्ञावज्ञातो यः स सर्वैरवज्ञायते ||३|| पूजितं पूजयन्ति लोकाः ||३१|| प्रजाकार्यं स्वयमेव पश्येत् ॥ ३२ ॥ | यथावसरमुदारं कारयेत्॥२३॥
दुर्दर्शो हि राजा कार्याकार्यं विपर्यासमासन्नैः कार्यं द्विषतामतिसंधातीयश्च भवति ||३४||
वैद्येषु श्रीमतां व्याधिवर्धनादिव नियोगिषु भर्तृव्यसनादपरो नास्ति जीवनोपायः ||३५||
कार्यार्थिनः पुरुषान् लञ्चलुञ्चानिशाचराणां भूतवलीन कुर्यात् ||३६|| ञ्चलुञ्चा हि सर्वपातकानामागमनद्वारम् ||३७| मातुः स्तनमपि लुञ्चन्ति सञ्चोपजीविनः ||३८|| येन कार्यकारिभिरुद्धः स्वामी विक्रीयते ॥ ३९॥ प्रासादध्वंसनेन लोकीलकलाभ हव लञ्चेन राज्ञोऽर्थलाभः ||४०|| राशो लञ्चेन कार्यकरणे कस्य नाम कल्याणम् ॥४१॥ देवतापि यदि चौरेषु मिलति कुतः प्रजानां कुशलम् ॥४२ || लुञ्चेनार्थोपायं दर्शयन् देश कोशं मित्रं तन्त्रं च भक्षयति ||४३|| राज्ञान्यायकरणं समुद्रस्य मर्यादालङ्घनमादित्यस्य तमः पोषणमिव मातुश्चापत्य भक्षणमिव कलिकालविजृम्भितानि ॥४४॥
न्यायतः परिपालके राशि प्रजानां कामदुघा भवन्ति सर्वा दिशः ॥४५॥ काले वर्षति मघवान्, सर्वाश्चेितयः प्रशाम्यन्ति राजानमनुवर्तन्ते सर्वेऽपि लोकपालाः ||४६||
सेन मध्यममप्युत्तमं लोकपालं राजानमाहुः ॥४७॥
अव्यसनेन क्षीणघनान् मूलधनप्रदानेन संभावयेत् ॥१४८॥
राज्ञो हि समुद्रावधिमंही कुटुम्बं कलत्राणि च वंशवर्धनक्षेत्राणि ॥४१॥ नामुपायनमप्रतिकुर्वाणो न गृह्णीयात् ॥५०॥
आगन्तुके रसहनेश्च सह नर्म न कुर्यात् ॥ ५१ ॥
पूज्यैः सह नाधिकं वदेत् ॥५२॥
भर्तुमशक्यप्रयोजनं च जनं नाशया परिक्लेशयेत् ॥१५३॥
पुरुषस्य पुरुषो न दासः किंतु धनस्य ॥५४॥
को नाम धनहीनो न भवेल्लघुः ॥५५॥
सर्वधनेषु विद्यैव धनं प्रधानमहार्यत्वात् सहानुयायिस्वाच्च ॥५६॥ सरित्समुद्रमिव नीचोपगतापि विद्या दुर्दर्शमपि राजानं संगमयति ॥५७॥
नीतिवाक्यामृत का मूळ सूत्र-पाठ
२१५