________________
રીતે ફેટાની વિચારસરણીને મળતા આવતો જણાય છે. તેઓ વેદને અધિકાર માન્ય રાખતા હતા. કપિલ પણ વેને માન આપતા હતો, છતાં તેણે જે વિચારસરણું સ્થાપના કરી હતી તે ખરું જોતાં જડવાદી હતી. ગૌતમ બુદ્ધ ઉપનિષદ્ ઉપરાંત વેદને પણ નકાર કર્યો, અને તે નિરીશ્વરવાદી માલુમ પડે છે. છતાં તેણે ઉચ્ચ પ્રકારનું નીતિવિષયક શિક્ષણ આપ્યું હતું. મહાવીર વિષે પણ એમજ કહીએ તે એ ખોટું નથી. કાલ્પનિક તથા વ્યાવહારિક તત્ત્વજ્ઞાનને એકબીજા સાથે કેટલે બધે નિકટ નો સંબંધ છે તે આ દાખલા પરથી સમજી શકાય એમ છે. જેમકે કપિલ એવું શિક્ષણ આપતા હતા કે માણસોને જુદી જુદી ત્રણ રીત:જ્ઞાન મળે છે. વસ્તુબેધન, અનુમાન અને શ્રુતિકારે. ગૌતમ બુદ્ધ અતિનો ઈનકાર કર્યો, અને તેને બદલે પોતાનું નૈતિક શિક્ષણ મૂકવું. ચાર્વાકવાદીઓએ અનુમાનને ત્યાગ કર્યો, એટલે જ્ઞાન સંપાદન કરવાના સાધન તરીકે વસ્તુબોધન બાકી રહ્યું. આનું પરિણામ એ આવ્યું કે નર્યો આનંદવાદ સ્થાપન થયો.
તત્વજ્ઞાનના ઈતિહાસ પરથી સાબિત થાય છે કે નીતિશાસ્ત્રના પાયા તરીકે વસ્તુબોધન સલામતીભર્યું માલૂમ પડતું નથી. પાશ્ચાત્ય તત્વજ્ઞાનના ઈતિહાસમાંથી દાખલે લઈએ તે અંગ્રેજ તત્વજ્ઞાની લાક પણ શિખવતો હતો કે જ્ઞાનને આધાર ઈદ્રિ પર રહેલો છે. આ શિક્ષણથી ઈંગ્લંડમાં ખરાબ પરિણામ તરત તે ન આવ્યું, પરંતુ એ જ શિક્ષણ જ્યારે ફાન્સમાં આપવામાં આવ્યું સારે તેમાંથી તરતજ જડવાદને ઉદ્દભવ થશે, અને વળી તે ઝપાટાભેર વધવા લાગ્યો. સદરહુ પોરય તથા પાશ્ચાત્ય દાખલા પરથી સર્વોપરી અસ્તિત્વ સંબંધી પહેલાં અવવદ :ઉપસ્થિત થ, અને તેને પરિણામે નીતિને ધક્કો પહોંઓ.ચાવાર્થવાદી
એ એવી દલીલ કરી કે શું છે તે આપણે જાણતા નથી તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
