________________
પછી કારણ કેણ અને પરિણામ કેણી એ દેખીતું છે કે વસ્તુ તે શકિતનું કારણ ન જ હોઈ શકે, કેમકે શક્તિ વિના તેની અસર શી રીતે થાય? આવી વસ્તુ હોય તો પણ તે વડે કશાને ખુલાસો થઈ શકે નહિ. વળી તેઓ બંને મૂળ રૂપ હોય તો કેવળતત્વવાદ ક્યાં ગયો જે ખુલાસાનો ખુલાસો કરવા પડે છે તે ખુલાસો કહેવાય નહિ. જે વસ્તુને ગતિમાન કરવા માટે શક્તિની જરૂર પડે છે તે વસ્તુ દેખીતી રીતે જ અધુરી છે. જે શક્તિને પિતાનું કામ કરવા માટે વસ્તુની જરૂર પડે છે તે શક્તિ પણ અધુરી છે. જે વસ્તુનું કારણ શક્તિ હોય તે દેખીતી રીતે જ જડવાદ મેટો છે. પરંતુ ભૌતિક દુનિયા આખરે તો શક્તિઓની બનેલી છે એવું જે ઠરે તોપણ હજી તે એક નથી; કેમકે જેટલી વિભાજ્ય વસ્તુ છે તેટલીજ વિભાજ્ય શક્તિ પણ છે. અહીં આગળ જે શક્તિ કાર્ય કરે છે તે અને પૃથ્વીના બીજા ભાગમાં જે શક્તિ કાર્ય કરે છે તે એક જ પ્રકારની શક્તિ હોઈ શકે ખરી, પણ તે બંને એક શક્તિ તો નથી જ. સાચો કેવળતરવવાદ જો કોઈ હોય તો તે એ જ સત્ય પર સ્થાપિત થઈ શકે કે એક જ અવિભાજ્ય તથા ઉત્પાદક મન વડે વિશ્વ હેય છે અને હીલચાલ કરે છે.
બીજી દલીલ એવી કરવામાં આવે છે કે ઉત્ક્રાંતિવાદની મદદ વડે જડવાદ સર્વ વાનાને સ્વાભાવિક ખુલાસે આપી શકે છે. જેટલું સાબિત થઈ શકે તેટલું જ માની લેવામાં આવે છે, તે ઉપરાંત કોઈ પણ જાતનું અનુમાન કરવામાં આવતું નથી. આ કારણથી જવાદ બીજી તમામ વિચારસરણુઓના કરતાં વિશેષ સરળ અને સમજી શકાય એવે છે. કુદરતમાં જે બીનાને અનુભવ કરવામાં આવે છે તે બીનાને ખુલાસો કરવા માટે વસ્તુના સ્વરૂપમાં રહ્યું ન હેય એવું એકે તત્વ કે સિદ્ધાંત રજુ કરવાની જરૂર નથી. બધી દુનિયાને ખુલાસો ભૌતિક દુનિયામાંથી જ મળી શકે એમ છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
