________________
હક
કારે આપણને જે વિશ્વનું ભાન થાય છે તેમાં એકત્ર એટલું જ નહિ પણ બહુત પણ જોવામાં આવે છે. તેમાંનાં તો જુદા જુદા પ્રકારનાં હેય છે. એક તરફ જોઈએ તે તારા અને પથ્થર માલુમ પડે છે, બીજી તરફ જોઈએ છે. ગરમી, અજવાળું અને વિદ્યુત માલુમ પડે છે, અને ત્રીજી તરફ જોઈએ તે વિચાર, લાગણી અને ઇચ્છા માલુમ પડે છે. આ બધાં તો એક જ પ્રકારનાં છે એમ શા આધારે કહી શકાય ? એ બધાંનું મૂળ એક જ હોય અને હશે, પરંતુ દશ્ય દુનિયા આપણને જેવી માલૂમ પડે છે તેવી તે એક તો નથી જ. વળી બે ભૌતિક તત્ત્વો એકઠાં થવાથી તેમાંથી ત્રીજું તત્વ ઉત્પન્ન થાય એ બનવાજોગ છે. પરંતુ મિશ્રણ વિનાના કેઈ પણ એકાદ તત્વમાંથી બીજું ઉપજે એવું બનતું જ નથી. વળી જે કે આપણે મનની અવગણના કરીએ અને એકલી વસ્તુને જ વિચાર કરીએ, તો પણ માલુમ પડે છે કે તેનાં મૂળ તો અનેક છે, એટલું જ નહિ પણ ઘણું જ છે. જુદા જુદા જમાનામાં વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓ વસ્તુના મૂળ તત્વની સંખ્યા જુદી જુદી દર્શાવે છે, અને પહેલાંના કરતાં હમણું તે વધારે પ્રકાર કબૂલ રાખવામાં આવે છે. જેમાંથી સઘળાં તો ઉપસ્થિત થયાં હેય એવું કોઈ એકાદ તત્ત્વ વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓએ આજદિનપર્યત શેધી કાઢ્યું જ નથી. પરંતુ એવું એકાદ મૂળ તત્ત્વ મળી આવે તોપણ તે એટલા જ કારણથી એક છે એમ કહી શકાય નહિ. વધારેમાં વધારે એટલું જ કહી શકાય કે તે એક પ્રકારનું છે. કોઈ ભૌતિક તત્વ હેય અને તે ગમે તેટલું શુદ્ધ અને મિશ્રણ વિનાનું હોય તે પણ તે હજી પણ વિભાગી શકાય છે, એટલે અંત સુધી તેનું એકત્ર નહિ પણ બહુત્વ માલુમ પડે છે.
વળી વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓના કહ્યા પ્રમાણે વસ્તુની સાથે હમેશાં બળ કે શક્તિ જેડાએલી રહે છે. હવે સવાલ એ થાય છે કે એ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
