________________
૩૮
પછી એક રજી કરવામાં આવે છે અને તેની નિરીક્ષા કરવામાં આવે આવે છે.
પહેલી દલીલ એવી કરવામાં આવે છે કે તત્ત્વજ્ઞાનીઓ વિશ્વની એકતા શાધે છે, અતે બીજી ક્રાઇ પણ વિચારસરણીના કરતાં જડવાદ આ સ્વાભાવિક આકાંક્ષાને સતાષે છે. દશ્ય વાનાંનાં અનેક મૂળ હોઈ શકે નહિ એ ઘણા ખરા તત્ત્વજ્ઞાનના મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. વિશ્વમાં દૃશ્યમાન થતાં અથવા જાણુમાં આવતાં વિવિધ પ્રકારનાં અસ્તિત્વ અનેક કારણામાંથી ઉપસ્થિત થયેલાં છે એમ માનવામાં આવે તે આ જુદાં જુદાં કારણેા એકબીજાને મર્યાદિત બનાવે છે, પરંતુ આ તા બુદ્ધિના નિયમ પ્રમાણે અનુચિત લાગે છે; ક્રેમકે જયાં સુધી માત્ર મર્યાદિત કારણા મળે છે ત્યાં સુધી જેના પર તેમાં આધાર રાખતાં હોય અથવા જેમાંથી તે ઉપસ્થિત થયાં હેાય એવા કાઈ પણ એકાદ સર્વોચ્ચ કારણની શા કર્યા વિના માણસની બુદ્ધિ રહી શકતી નથી. કાઈ પણ તત્ત્વજ્ઞાનસરણી ખરી હાય તા તે દ્વૈતવાદી નહિ પણુ કેવળતત્ત્વવાદી હૈાવી જોઈએ. ઈશ્વરવાદને જડવાદીએ દ્વૈતવાદ કહે છે, કેમકે ઇશ્વરવાદી વિચારસરણીઓમાં અમુક પરિણામનું કારણ મન છે, ત્યારે અમુકનું કારણુ વસ્તુ છે. કલ્પનાવાદીએ સામે જડવાદીઓ એવી દલીલ કરે છે કે વિચાર માત્ર વ્યક્તિગત મનને લગતા છે, એટલે તેને સર્વાંના કારણ તરીકે સ્વીકારી શકાય નહિ. મન તેા ખરૂં અસ્તિત્વ નથી, અને તેની હસ્તી વિષેની માન્યતા તા માત્ર ચેતના પર આધારભૂત થએલા એક અનુમાન સરખુ છે; માટે તેને આશરે વિશ્વનું ઐકય સમજાવી શકાય એમ નથી.
આ દલીલના જવાથ્ય : જડવાદ તે કેવળતત્ત્વવાદ છે એ વાત ખાટી છે, કેમકે સ્થૂળ વસ્તુ એક નથી. આપણી ચેતના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
