________________
૩૪
જાતની હીઋચાલ હાઈ શકે નહિ, અને મૂળ વગર ખળ પશુ હોઇ શકે નહિ, માટે આપણે જૂના અર્થ પ્રમાણે વસ્તુ વિષે વિચાર કરીએ અથવા નવા અર્થ પ્રમાણે વિચાર કરીએ તાપણુ તેનું સ્વરૂપ સ્વસિદ્ધ નથી, તેમજ તેના ખુલાસા કરવાની જરૂર નાબૂદ થતી નથી. એ કરતાં તેના મૂળ તરીકે અમુક મુદ્ધિયુક્ત ઇચ્છાને સમજી લેવામાં આવે તે તે યુદ્ધિને વિશેષ અનુકૂળ છે, તેમજ બુદ્ધિને આધારે તેના સમર્થનમાં મભુત તથા અસરકારક લીલા કરી શકાય છે.
વાન હાલ્લ્લાહના શિક્ષણ પ્રમાણે માણુસ સાવ જડ છે. વિચાર, લાગણી તથા ઈચ્છા એ તે માત્ર મગજના મજ્જાતંતુનાં વિકરણુ છે, પરંતુ જેમને લેશમાત્ર પશુ વિચારશક્તિ હાય તેણે સમજવું જોઈએ કે મગજ તથા વિચાર એકમીજાથી જુદા પ્રકારનાં હાય છે. મગજ તા ઇંદ્રિયા વડે જાણી શકાય એમ છે, વિચારને ઇંદ્રિયા સાથે કશી જ લેવાદેવા નથી. એટલું જ નહિ પણ આપણે સહેજ પણ વિચાર કરીએ તા એ પણ ઢેખીતું છે કે મગજના કરતાં વિચાર મહત્ત્વના હોય છે. મગજ તા માત્ર વિચાર કરવાનું સાધન છે, અને વિચાર કરી શકીએ નહિ તેા મગજ છે એની આપણને ખબર પણ પડે નહિ. જ્યારે કાઈ માજીસ શારીરિક હવ્યોને આધારે ચેતનાની કાઈ પણ સ્થિતિનું વન કરવા જાય છે ત્યારે તે માત્ર અર્થ વગરના શબ્દો વાપરે છે.
વાન હાશ્માહ શિખવતા હતા તેમ ઇશ્વર, આત્મા, આવનાર જીવન અથવા મુકતેચ્છા એ ચારમાંનું એક ન હોય તા નીતિને અથશા? છતાં તે એવું શિક્ષણુ આપતા હતા ફરજ વાસ્તવિક છે, અને તે સ્વાર્થ પર આધારભૂત છે. તેના પ્રખ્યાત શબ્દો આ પ્રમાણે છેઃ સદાચાર એ વસ્તુતઃ અન્યાના આનંદ વડે જાતે
""
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
.
www.umaragyanbhandar.com
