________________
હતું. આ પુસ્તકમાં તેણે ઈશ્વરની હસ્તીને નાર ઉત્સાહપૂર્વક બને ઈરાદાપૂર્વક કર્યો. તેણે પણ એવું શિક્ષણ આપ્યું કે ધર્મ તે બીમાંથી ઉપસ્થિત થએલે છે. વ્યક્તિ તરીકે ઈશ્વર હસ્તી ધરાવતેજ નથી. કુદરત સિવાય બીજે ઈશ્વર છે જ નહિ. વળી એક જાણવા જેવી ખૂબી એ છે કે તે એમ પણ શિખવતે હતો કે આ “સત્ય” સાધારણ સંપ્રદાય માટે નથી, પણ માત્ર સમજુક અને સુશિક્ષિત માણસને માટે છે. માણસ નાસ્તિક હાય માટે તે વિચારક પણ હોવો જોઈએ. તે આ શબ્દો લખતો હતે એવામાં ઐતિહાસિક બીનાઓ વડે તેમને બેટા ઠરાવવામાં આવતા હતા. ઈશ્વર છે નહિ, આત્મા છે જ નહિ, વસ્તુ તથા ગતિ વિના વિશ્વમાં બીજું કશું જ છે નહિ એવાં એવાં વિધાનને સમજતાં ફ્રાન્સના જનસમુદાયને કોઈ પણ જાતની મુશ્કેલી લાગતી ન હતી. આ વિધાન તે દુનિયાના ઈતિહાસમાં હજુ સુધી કોઈએ સાબિત કર્યા નથી, પણ તેને અર્થ બેવકુફમાં બેવકુફ માણસ પણ વગર મુશ્કેલી એ સમજી શકે છે. - ઈશ્વરની જગાએ વૅન હેબાહ વસ્તુ તથા ગતિ રજુ કરે છે. ધૂળ વસ્તુ સ્વરૂપે ક્રિયાત્મક હોય છે એમ તે શિખવતો હતો. હવે ડીમોઝીટસના વખતથી આજપર્યંત વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓની સમજણ એવી જણાય છે કે તે અગણિત અણુઓની રચેલી હોય છે. આ અણુઓની તપાસ કરતાં પણ એવું માલુમ પડે છે કે એવું દરેક અણુ અમુક કુદરતી શક્તિઓનું બનેલું છે, અને તે શક્તિના સ્વરૂપ વિષેની તપાસ હમણું તેની પ્રાથમિક અવસ્થામાં છે. પરંતુ એ દેખીતું છે કે આ શક્તિઓ ગમે તેવી હોય તે પણ તેમના સ્વરૂપ તેમજ તેમની હસ્તીને પણ ખુલાસે કરવાનું કામ હજી બાકી છે. હીલચાલ કરાવનાર વગર કોઈ પણ “ છે. 3
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
