________________
આવતી હતી, પરંતુ એવી પણ ખરી કલ્પના ઈશ્વરવાદ તથા ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયને અનુસરતી હતી. વળી એ જમાનામાં પણ મંડળીના કેટલાએક અધ્યક્ષે સર્વેશ્વરવાદ પ્રત્યે વલણ રાખતા હતા, અને એને લગતા વિચારને આધારે પિતાના ધાર્મિક અનુભવનું વર્ણન કરવાના પ્રયત્ન કરતા હતા. આ વૃત્તિને Mysticism એટલે યોગવાદ કહેવામાં આવે છે, અને તે વિષે હવે પછીના વ્યાખ્યાનમાં ભારે કંઈક કહેવાનું છે. પરંતુ જે કે સર્વેશ્વરવાદ મંડળીની વિચારણામાં પ્રવેશ પામ્યો હતો ખરે તોપણ એ સર્વેશ્વરવાદ જડવાદી નહિ પણ આત્મિક હતા, એટલે તે કેટલીક રીતે વેદાંતના સર્વેશ્વરવાને મળતો આવતે માલુમ પડે છે. એ જમાનામાં પણ ઈસ્લામ યુરેપના અમુક ભાગમાં પ્રસરી ગયેલ હતે. મુસ્લિમ લેકે તે ભૌતિક - શાસ્ત્રમાં રસ લેતા હતા, અને તેમના પ્રયત્ન વડે વિવાનની કેટલીક શાખામાં સારો વધારે પણ થયે હતો. છતાં ખ્રિસ્તીઓ જડવાદને જેટલો ધિક્કારતા હતા તેટલે તેઓ પણ ધિક્કારતા હતા. એમ યુરોપ ખંડ વિષે કહી શકાય કે તેના ઇતિહાસમાં ઘણું સૈકા -સુધી જડવાદન પત્તએ લાગતું નથી. પરંતુ સાળમા સૈકામાં જેને ધર્મસુધારણાને જમાને કહેવામાં આવે છે તે શરૂ થયો. તે પહેલાં કેટલાક વખતથી મંડળીમાં અશાંતિ હતી, અને તેના નેતાઓની અસર ઓછી થતી જતી હતી. દરેક માણસને પોતાના મગજને સ્વતંત્રપણે ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર છે એ વિચાર વણા વખતથી પ્રબળ થતો આવ્યો હતો, તેથી મંડળીમાં ફુટ પડી. તે પછી વિચાર કરવાની બાબતમાં અમે મંડળીના અધિકારીઓથી -સ્વતંત્ર થયા છીએ એમ સમજીને લેકે આનંદ કરવા લાગ્યા. સરવાળે આ બીનાને લીધે ખ્રિસ્તી જનતાને ચેખે લાભ થશે; પરંતુ લાભની સાથે ગેરલાભ પણ થયું હતું. એક ગેરલાભ તે એ હતો કે ઘણા દેશોમાં જાવાદ પ્રત્યે નવું વલણ દેખાવા લાગ્યું.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
