________________
સિવાય બીજું કંઈ નથી. જે તે એવી દલીલ કરે કે માણસમાં મુકતેચ્છા છે તો તેણે એમ પણ કબૂલ કરવું જોઈએ કે મુકતેચ્છા કુદરતમાં પણ છે. કાંતે એ બંનેમાં આવશ્યકતા માનવી પડે, કાતે બંનેમાં મુક્તષ્કા માનવી પડે ઐચ્છિક કૃત્ય નય યાંત્રિક કારણેમાંથી ઉપજાવવાના જેટલા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા છે તેટલા ફેકટ ગયા છે.
પિતાની આ બધી દલીલો રચવામાં લ્યુસિપસ તથા એપિ કયુરસે બુદ્ધિને ઉપયોગ કર્યો હશે તે પછી તેઓએ ઈચ્છાશક્તિ ઉપરાંત પિતાનાં અણુમાં બુદ્ધિ કેમ ન મૂકી ? વળી એ ઉપરાંત લાગણી અને પ્રેરકબુદ્ધિ પણું મૂકીને તેઓએ તેમને આખું મન કેમ ન આપ્યું જે જુજ ઈચ્છાશક્તિ તેઓએ પિતાનાં અણુઓને આપી હતી એ તે આખા વિશ્વની ઉત્પત્તિ કરવા પુરતી ન હતી એ દેખીતું છે.
પિતાની વિચારસરણીની જરૂરીઆતે પ્રમાણે આવી રીતે પિતાનાં અણુને લાટ ઘડ્યા પછી વિશ્વની ઉત્પત્તિ કેવી રીતે થઈ હતી એ વિષે એપિકયુરસ ખુલાસે કરવા લાગ્યો. ટુંકામાં કહીએ તો ચાલે કે તેણે ઉત્ક્રાંતિવાદને આધારે વિશ્વની ઉત્પત્તિને ખુલાસે કરવાના પ્રયત્ન કર્યા. પહેલાં નિરિન્દ્રીય વસ્તુ ઉપસ્થિત થઈ, પછી સેન્દ્રીય પ્રાણીઓ ઉપસ્થિત થયાં, તેમાંથી માણસ ઉત્પન્ન થયું, માણસ બોલવા લાગ્યાં, અને પિતાના સમાજની વ્યવસ્થા તથા સરકારની સ્થાપના કરવા લાગ્યાં, અને આખરે ધર્મ ની ઉત્પત્તિ થઈ. આધુનિક જમાનામાં આ વિકાસવિષયક અનુમાનની જુદી જુદી વિગતોમાં સુધારો વધારે કરવામાં આવ્યો છે ખરે, છતાં તે આજે છે એટલું જ વિસ્તૃત લ્યુકેશિઅસના વખતમાં પણ હતું. ઉત્ક્રાંતિવાદનાં હેતુ તથા પદ્ધતિ હજી તેનાં તેજ છે, તેમજ તેના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
