________________
છતાં આ બાબતમાં આજકાલના તેમના અનુગામીઓ કરતાં એપિકયુરીઅન લોકો વધારે ડહાપણ દર્શાવતા માલૂમ પડે છે, એટલે તેમને આ મુશ્કેલી જણાતી હતી, અને તેમાંથી બચવા ને રસ્તો તેઓ શોધતા હતા. અણ એકબીજાની સાથે કેવી રીતે મળી જાય છે તેનો ખુલાસો તેઓ આવી રીતે કરતા હતા. સૌથી પહેલાં અપરિમિત દિફમાં થઈને ઊભી સીધી લીટીમાં અસંખ્ય અણુઓ પડતાં હોય એવી કલ્પના કરવાની ભલામણુ તેઓ આપણને કરે છે. હવે દેખીતું છે કે આ અણુઓ એવી રીતે એકબીજાની સાથે કદી પણ મળી શકે નહિ. કોઈ પણ રીતે અણુ એકબીજાની સાથે અથડામણમાં આવે એ આવશ્યક છે. ડીમેકીટસ એ ખુલાસે કરતે હો કે નાનાં અણુ કરતાં મોટાં અણુનું વજન વધારે હોવાથી તેઓ વધારે વેગથી પડે છે, અને તેથી અથડામણ થાય છે. પરંતુ આ દલીલમાં જે ભૂલ રહેલી છે તે એરિસ્ટોટલ બતાવી શકતો હતો. આપણે હવામાં પથ્થર ફેંકીએ છીએ ત્યારે તેને નીચે પડતાં હવાથી અમુક અંશે અટકાવ થાય છે, પરંતુ ડીમોઝીટસ માનતો હતો કે દિફ ખાલી છે, તેથી નીચે પડતાં અણુને કશાથી અટકાવ થઈ શકે નહિ, તેથી એરિસ્ટોટલ એવી દલીલ કરતો હતો કે આ સ્થિતિમાં, એટલે જેમાં કશાથી અટકાવ થતિ નથી એવી સ્થિતિમાં, અણુ નાનાં હોય કે મોટાં તે પણ તેઓ એક સરખા વેગે પડશે. વળી આ દલીલ સાચી હતી, તેથી ડીક્રીટસના અનુમાનમાં શી રીતે સુધારે થઈ શકે એ વિષે એપિક્યુરીઅન લેકેને વિચાર કરવો પડ્યો. તેથી તેઓએ એવી કલ્પના કરી કે અમુક અણુ પિતાના માર્ગમાંથી સહેજે ખસી ગયાં હશે અને તેથી અથડામણ થઈ હશે. પરંતુ આથી એક બીજી મુશ્કેલી ઉપસ્થિત થઈ, તે એ કે અણુ પિતાના માર્ગ માંથી શી રીતે ખસી ગયાં હશે? કઈ અસરથી આમ થયું હશે ?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
