________________
પ
એ માર ખાવા હાય એવું તેા તેઓના સિદ્ધાંત પ્રમાણે માની શકાય નહિ; કેમકે તેઓ એવું શિખવતા હતા કે અણુની બહાર ખાલી દિક્ સિવાય બીજું કંઈજ નથી. આખરે તેમને કબૂલ કરવું પડ્યું કે અણુમાં થોડી થાડી ઇચ્છાશક્તિ રહેલી હશે.
હવે એપિક્યુરીઅન લાના વખતમાં જુદી જુદી એ માન્યતા પ્રબળ હતીઃ પહેલી, ઈશ્વરે જગત ઉત્પન્ન કર્યું હતું એવી ઈશ્વરવાદીઓની માન્યતા; અને બીજી, વિશ્વ પર દૈવ અધિકાર ચલાવે છે એવી અન્ય માણુસેાની માન્યતા. આ ખેમાંની એક માન્યતા સ્વીકારવા તેઓ રાજી ન હતા, અને આ રીતે એ અંતેમાંથી બચાવ થાય એમ છે એમ તેમને લાગતું હતું. પરંતુ સાચા તત્ત્વજ્ઞાન પ્રમાણે અણુ પેાતાના માર્ગમાંથી શી રીતે ખસી ગયાં. તેમા ખુલાસા કરવા જ જોઈએ. અસખ્ય અણુમાં ઘેાડી ઘેાડી ઈચ્છાશક્તિ ક્યાંથી આવી ? વળી જો હાય તા એક સર્વોપરી ઇચ્છાશક્તિને બલે જગતના ઉત્પાદક કારણુ તરીકે નાના પ્રકારની અણિત ભિન્ન ભિન્ન ઇચ્છાશક્તિ માનવી પડે. દેખીતી રીતે જેમાંથી આ સધળી નાના પ્રકારની ઇચ્છાશક્તિ ઉપસ્થિત થઈ હાય એવી એકાદ સર્વોપરી ઇચ્છાશક્તિ માન્યા વગર આપણા છુટકા નથી. જો કશામાંએ ઇચ્છાશક્તિ માનીએ તા સર્વોપરી ઇચ્છાશક્તિ માનવામાં વાંધા ?
*
હવે એપિકયુરીઅન લેા દૈવને માનવા ઇચ્છતા ન હતા, તેથી તેમને ન છુટકે માણુસની મુક્તેચ્છા માનવી પડતી હતી. પરંતુ માણુસમાં મુક્તેચ્છા હાય ! ખીજે ઠેકાણે તે અે જ નહિ એમ આપણે શા આધારે ક્હી શકીએ ? હવે કુદરતમાં આવશ્યતા સિવાય કંઈ નથી એવું કાઈ પણું જડવાદી માની મેસે તા તેણે એમ પણ માનવુ" જોઈએ કે માણસમાં પણ આવશ્યકતા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
