________________
*
કહેવાની જરૂર નથી. ખરૂં જોઈએ તેા ડીમાન્ક્રીટસના જવાદમાં - તથા વીસમા સૈકાના જવાદમાં જીજ તફાવત જોવામાં આવે છે તેણે ઘણા લેખા ભૂખ્યા હતા, તે પૈકી થેાઢા જ ટુકડા માજીદ છે. તેના જમાના તરફ જોઈએ તા તે એક અજાયબ જેવા માણસ લાગે છે. તે વિશેષે કરીને ભૌતિકશાસ્ત્રમાં પ્રવીણ હતા, પ્રામાણિક હતા તેમ જ નીતિમાન પણ હતા, અને વળી તમામ જનતા તરફથી સન્માન પામતા હતા. જડવાદી તથા નિરીક્ષરવાદી સિદ્ધાંતાને આધારે ઉમદામાં ઉમદા જે કંઈ નૈતિક શિક્ષણ આપી શકાય તેવું શિક્ષણુ આ મહાન પુરુષ આપતા હતા. દાખલા તરીકે તે એવું શિખવતા હતા કે માણુસનું મેાટામાં માઢુ કલ્યાણુ ઇંદ્રિયગમ્ય આનંદમાં, દ્રવ્યમાં, માનમાં અથવા રાજસત્તામાં નહિ, પરંતુ મનની શાંતિમાં, તથા કાયુમાં રાખેલે શુદ્ધ આત્મા સ’પાદન કરવામાં સમાએલુ છે. સત્ય ખેાલવા વિષે, હિંમત રાખવા વિષે, ડહાપણ વિષે, ન્યાય વિષે, સ્વાંકુશ વિષે, બુદ્ધિનું સન્માન રાખવા વિષે તથા કાયદાને આધીન થવા વિષે તેનાં ઘણાં સુ ંદર પ્રવચના માજીદ છે. તથાપિ એ દેખીતું છે કે વસ્તુનુ મનન કરવાથી ઉપલા આદર્શો પૈકી એક પ્રાપ્ત થઈ શકે એમ નથી.
જુદી જુદી એ સત્તાને આધારે ડીમેાક્રોટસ વિશ્વના ખુલાસે કરવાના પ્રયત્ન કરતા હતા, એટલે દિક્ તથા અણુ; અથવા ખાલીપણું' તથા ભરપુરપણું. અણુ અસંખ્ય હાય છે, અપરિમિત દિમાં હીલચાલ કરે છે અને તેમાંથી પરિમિત જગા ઉત્પન્ન થાય છે. આ અણુએ અનાદિ છે તથા અવિનાશી પણ છે. ખરી ઉત્પત્તિ થઇ નથી, તેમજ ખરા વિનાશ થવાતા નથી. જે કઈ વાસ્તવિક ાય તેની હસ્તી કદી નાબૂદ થતી નથી. ઉત્પત્તિને ખરા અર્થ ભેગા થવું એવે થાય છે, અને વિનાશના ખરા અવિખરાઇ જવુ એવા થાય છે. વિશ્વમાં જેટલી વસ્તુ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
