________________
જૈન યુગ
૧૫
ઓકટોબર ૧૯૫૯
ઠે. ઈ. સ. ૧૯૦૩માં જૈન ટેકસ્ટ સોસાયટી સ્થાપવાનું પુણ્યવિજયજી) સમર્થ બન્યા છે.” વાસ્તવિક રીતે વિચાર્યું હતું અને એ વિચાર ટૂંક સમયમાં જ મૂર્તરૂપ જોઈએ તો પ્રાકૃત ટેસ્ટ સોસાયટીના કાર્યનો આરંભ જ પામી શકશે એવો તેમનો ખ્યાલ હતો પણ એ બની મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીએ કર્યો હતો. તેમણે પોતાના ગુરુ શક્યું નહિ. એ પછી બત્રીસ વર્ષ બાદ, ૧૯૩૫ માં સ્વ.મુનિશ્રી ચતુરવિજયજીની સાથે “વસુદેવ-હિંડી ” અને મહેસુર ખાતે મળેલા અખિલ ભારત પ્રાપ્ય વિદ્યા બૃહત કલ્પસૂત્ર' જેવા સંખ્યાબંધ મહત્વના પ્રાપ્ત પરિષદના આઠમા અધિવેશનના પ્રાકૃત વિભાગના પ્રમુખ ગ્રન્થોનું સંપાદન કર્યું હતું, અને હસ્તલિખિત જ્ઞાનભંડારો સ્થાનેથી ડૉ. પી. એલ. વૈધે આ મુદ્દા ઉપર ભાર મૂકતાં માટે ગુજરાતના પ્રાચીન પાટનગર પાટણમાં આશરે કહ્યું હતું, “આ કાર્ય માટે અર્થાત જૈન આગમના પંદર વર્ષ પહેલાં આગમોના પ્રકાશન માટે જિનાગમ શાસ્ત્રીય સંપાદન માટે પાલિ ટેસ્ટ સોસાયટીના ધોરણે પ્રકાશિની સંસદ નામે સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી. એક સંસ્થાની સ્થાપના ટૂંક સમયમાં કરવી પડશે અને એ આ સંસ્થાના તેમજ મુંબઈની જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના સંસ્થાને આર્થિક સહાયની ખાતરી જૈન સમાજે આપવી ઉપક્રમે મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી અને તેમના મદદનીજોઈશે. આ જ પરિષદની સને ૧૯૩૭માં ત્રિવેન્દ્રમ શોએ ભારતના ભાગલા પછીના અત્યંત અનિશ્ચિત ખાતે મળેલી નવમી બેકના પ્રાકૃત વિભાગના પ્રમુખ સમયમાં રાજસ્થાનના સરહદી નગર જેસલમેરમાં (જે સ્થાનેથી ડો. એન. પી. ચક્રવતીએ જણાવ્યું હતું, પણ એના પ્રાચીન ગ્રંથભંડારો માટે એટલું જ પ્રસિદ્ધ “પાલિ ટેસ્ટ સોસાયટીના ધોરણે મહત્ત્વના જૈન ગ્રન્થોનું છે) આશરે બે વર્ષ ગાળ્યાં હતાં. ત્યાં એમણે પુષ્કળ સંપાદન એક નિશ્ચિત યોજનાનુસાર શાસ્ત્રીય રીતે હાથ સામગ્રી એકત્ર કરી, હસ્તપ્રતોની તુલના અને મેળવણી ધરવા માટે એક સંસ્થાની સ્થાપના થવી જોઈએ એવું કરી તથા બધી જ મહત્ત્વની પ્રતોની માઈક્રોફિલ્મ જે સૂચન આ વિભાગના મારા પુરોગામી પ્રમુખ ડો. નકલો કરાવી. એક જૈન સાધુ તરીકે આ લાંબા અંતરોએ પી. એલ. વઘે કર્યું હતું તેને હાદિક ટેકો આપ્યા વિના એમણે ખુલે પગે ચાલીને પ્રવાસ કરવાનો હતો એ હું રહી શક્તો નથી. આ દિશામાં વિરાટ કાર્ય થઈ શકે ખ્યાલમાં રાખીએ ત્યારે એમનાં ધીરજ, ખંત અને એમ છે. સંખ્યાબંધ આગમેતર ગ્રન્થો હજી સંપાદનની ચીવટની કંઈક કલ્પના આવશે. અમને વિશ્વાસ છે કે રાહ જોઈ રહ્યા છે તેમની વાત ન કરીએ તો પણ ઘણા સરકાર, જાહેર સંસ્થાઓ અને સખાવતી સજજનો આગમગ્રન્થોની શાસ્ત્રીય વાચનાઓ પણ એક મોટી તરફથી સોસાયટીને ઉદાર આર્થિક સહાય મળશે તથા જરૂરિયાત છે.”
મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજીના શક્તિશાળી અને પ્રેરણાદાયક
નેતૃત્વ તેમ જ સક્રિય કામગીરી દ્વારા આગમની આ બધાં સૂચનો આખરે સફળ થયાં છે, અને સને સમીક્ષિત વાચનાનું પોતાનું ધ્યેય એક નિશ્ચિત ધોરણ ૧૯૫૩માં ભારતના રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્રપ્રસાદના પ્રમાણે સાસાયટી પાર પાડી શકશે. આ સોસાયટીના આશ્રય નીચે પ્રાકૃત ટેસ્ટ સોસાયટીની સ્થાપના થઈ છે. ઉપક્રમે શકુનશાસ્ત્ર અને ભવિષ્યકથનનો સાંસ્કૃતિક એ ભારે સંતોષની વાત છે. પ્રાકૃત અધ્યયનના ઈતિહાસમાં દૃષ્ટિએ બહુ રસપ્રદ ગ્રન્થ “અંગવિજજા સને ૧૯૫૭માં નિઃશંક રીતે આ એક શકવતી ઘટના છે. ભારતમાં પ્રકટ થયો છે. અને મારા પુરોગામી શ્રી. દલસુખ પ્રાકૃત અને જૈન અધ્યયનના શ્રદ્ધેય ધુરંધર મુનિશ્રી માલવણિયાએ તેની નોંધ લીધી હતી. આવા કઠિન અને પુણ્યવિજયજી જેમણે આખું જીવન પ્રાચીન ગ્રન્થભંડા- વિશાળ ગ્રન્થની આવી ઉત્તમ વાચના પહેલા જ રીના સંશોધન અને સંગોપનમાં તથા સંખ્યાબંધ પ્રકાશન તરીકે પ્રકટ થાય છે તે સોસાયટી માટે પણ પુરાતન ગ્રન્થોના શાસ્ત્રીય સંપાદનમાં ગાળ્યું છે તેમનો ખરેખર એક શુભ શકુન છે. સંપૂર્ણ સહકાર મેળવવાને આ સોસાયટી ભાગ્યશાળી થઈ છે. સોસાયટીના મંત્રીઓ ડો. વાસુદેવ શરણ અગ્ર- પ્રાકૃત અધ્યયનનું વધતું મહત્ત્વ સ્વીકારાયાનાં બીજાં વાલ અને શ્રી દલસુખ માલવણિયાએ યોગ્ય રીતે જ પણ ચિહ્નો છે. ભૌગોલિક દષ્ટિએ જે પ્રાચીન મગધ છે, કહ્યું છે, “સાધુસહજ શિસ્ત અને ઉચ્ચ સંશોધનાત્મક જ્યાં બુદ્ધ અને મહાવીર ઉપદેશ આપતા હતા તથા બુદ્ધિ શક્તિને લીધે પ્રાકૃત ગ્રન્થ સંશોધનના ક્ષેત્રના એક મૌર્યો અને ગુપ્તાના વિશાળ સામ્રાજ્યનો જે કેન્દ્રીય વિરાટ કાર્યને એકલે હાથે ઉપાડવાને તેઓ (મુનિશ્રી પ્રદેશ હતો એવા બિહાર પ્રાંતની સરકારે થોડા સમય
