Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 23

સાધુએને કર્તવ્ય-માર્ગ,
શકે તે માટે એક મહાન જનરલ ફંડની યોજના કરવાની, પુસ્તક ભંડારે ખુલા કરાવવાની, પોતાના ભંડારે જાહેર કરવાની વગેરે આવશ્યક બાબતો વિચાર કરતાં અનેક મળી આવે તેમ છે. આટલું ટુંકામાં માત્ર દિગ્દર્શનરૂપે કહી પૂજ્ય મુનિવરોને વિનવીએ છીએ કે આ માંના ઉપયોગી તત્વ પ્રમાણે અમલ કરવાનું તેઓ ઉપાડી લેશે તે અમને ખાત્ર છે કે જૈન સમાજની થતી અવનતિ અટકી ઉન્નતિ માર્ગે જેનો અને જૈન ધર્મ ચડશે.
---મોહનલાલ દ. દેસાઇ સ્વ. વિમનસ્ટારુ રહ્યામા હાજી M, A, આ વિદ્યાનું પ્રાચીન જૈન વસ્તુના જબરા બેજક અને અવિરત ભગિરથ પ્રયત્ન કરનાર નિપુણ પંડિત હતા. તેમણે ગાયક્વાડ સરકાર નીચે વડોદરાની સેંટલ લાયબ્રેરીમાં એક અમલદાર તરીકે કાર્ય કરી જેસલમીર તથા પાટણના સર્વ ભંડાર જોઈ તપાસી તેમાંના ઉપગી અને અમૂલ્ય પુસ્તકોનું કેટલોગ પિતાની કુશાગ્ર બુદ્ધિના પરિણામે ટુંક મુદતમ! અહેરાત્રે કામ કરી કરી લીધું કે જે ગાયકવાડ સરકાર તરફથી પ્રગટ થવાને થોડા સમય હતો ત્યાં એકાએક જીવલેણ ઈન્ફલુએન્ઝાના રોગથી પકડાઈ સ્વર્ગસ્થ થયા છે તેથી સમગ્ર જૈન સમાજને વિદ્દ વર્ગને અને ગાયકવાડ સરકારને જબરી બેટ ગઈ છે.
તેઓ જૂની લિપિનાં હસ્ત લિખિત પુસ્તકો ઝડપથી વાંચી શક્તા અને તેનો અર્થ સપાટાબંધ કરી શકતા. સંસ્કૃત પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ ભાષાઓના સામાન્ય જ્ઞાતા હતા નહિ પણ તે સંબંધી ઘણું સૂક્ષ્મ અને તલસ્પર્શી જ્ઞાન વ્યાકરણદિ દષ્ટિથી ધરાવતા. પિતાના નામની કે કીતિની અપેક્ષા રાખ્યા વગર શાંતપણે સત્યનિષ્ઠાથી ઘરના ખુણે મહત્ત્વનું સંગીન કાર્ય કરતા હતા. "C" ની સંજ્ઞાથી હીરવિજયસૂરિ અને અકબર એ વિષય પર તેમણે જૈનશાસનમાં ખાસ અંકમાં એક સુંદર લેખ લખ્યો હતો કે જેથી આકર્ષાઈ વિન્સેટ સ્મિથ જેવા વિદ્વાનને પણ “ અકબર ' નામના પુસ્તકમાં અકબર જૈન સાધુને ગુરૂ તરીકે સ્વીકારતે એવું સ્પષ્ટ અને પ્રમાણ સહિત જાહેર કરવું પડયું છે. જૂની ગુજરાતી ભાષામાં “સમેતશિખર રાસ' તેમણે સંશોધિત કરી બહાર પાડેલ છે; તેમના ગુજરાતનું સંસ્કૃત નાટક સાહિત્ય, સદયવત્સ અને સાવલિંગાની કથા, આદિ વિદ્વત્તાપૂર્ણ લેખે વસન્ત માસિકમાં પ્રશ્ન થાય છે. સાહિત્ય માસિકમાં પણ પ્રાચીન સુભાષિત, અપભ્રંશ ભાષા આદિ વિષયો પર ટુંક પણ ઉપચાગી લે છે, તેમજ બુદ્ધિપ્રકાશમાં “ખંભાત” ના મૂલ સંસ્કૃત નામ સંબંધી રાચ્ય લેખ વગેરે બહાર પાડ્યા છે તે પરથી તેમની વિવિધ જાતની પંડિતાઈને સારે ખ્યાલ આવી શકે છે.
ગાયકવાડ ઓરિયેન્ટલ સીરીઝ-પર્યાય ગ્રંથમાલામાં પ્રકટ થયેલાં રાજશેખર કૃત કાવ્યમીમાંસા, વસ્તુપાલમંત્રી કૃત નરનારાચણનન્દ કાવ્ય, પરમાર કૃત પાથ પરાક્રમ વગેરે પુસ્તકોનું સંશોધન, તે પરનાં ઉપયોગી ટિપ્પણો અને શોધક બુદ્ધિથી લખેલ પ્ર. સ્તાવના પરથી તેમની ઉત્તમ પ્રતિભા, સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ, વિવેચક શક્તિ અને પકા, વિશાલ અને ગંભીર જ્ઞાન સ્પષ્ટ પ્રતીત થાય છે. તેની પ્રશંસા મહા વિદ્વાનોએ એકી અવાજે કરી છે.
તેમની સાથે મને થોડા દિવસ વડોદરામાં પરીચય થયો હતો તે પરથી તેમની નિરભિમાનતા, સાદી રહેણી કરણી, કર્તવ્યનિષ્ઠા, અને જ્ઞાનગંભીરતાની પ્રબલ છાપ અમારા. પર પડી હતી. સરસ્વતીના પરમ ઉપાસક, સાહિત્યના કર્તવ્યમગ્ન સેવક તરીકે પોતાનું જીવન તેમણે સમાંર્યું હતું અને તે તરીકે તેમનું આયુષ્ય વધુ રહ્યું હતું તે ભવિષ્યમાં એવી