Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
નિક્ષેપ સ્વરૂપ. કહેવાય, બે હોય તે બે, ત્રણ હોય તે ત્રણ એમ જેટલાં ઉપયોગ વિનાનાં હોય તેટલા દ્રવ્યાવસ્યક નૈકામનય માને છે.
વ્યવહારનય–-પણ તેવી જ રીતે માને છે. સંગ્રહનય–એક વા અનેક, ઉપયોગવાળે મા ઉપયોગવાળા, આગમથી દ્રવ્યાવશ્યક, વા
દ્રવ્યાવશ્યકોને માને છે. બાજુ સત્રનય—એક જ અનુપગવાળા એક જ વ્યાવશ્યક આગમથી માને છે. હું
માને તે નથી. શબ્દાદિ ગણનય–આવશ્યક સૂત્રાર્થમાં ઉપયોગવાળાને જ આવશ્યકરૂપ વસ્તુથી માને
છે. અનુપયોગીને અવસ્તુ માને છે. ૨, ને આગમથી દ્વવ્યાવશ્યક–ત્રણ પ્રકારે છે–
(૧) જ્ઞાયક (જાણુગ) શરીર–આવશ્યક સૂત્ર પડિત સાધુનું પ્રેત તે. (૨) ભવ્ય (ભાવી) શરીર–નવ દીક્ષિતાદિ સાધુ કે જે આવશ્યક સૂત્ર શીખશે તે. (૩) વ્યતિરિક્ત એટલે જ્ઞાયક અને ભાવી શરીરથી જુદું, અર્થાત ઉપાદેય રૂ૫
પ્રચલિત આવશ્યકના વિષયથી ભિન્ન સ્વરૂપ. નામ પ્રમાણે સ્વરૂપને દર્શાવનારી ક્રિયા છે. તેના ત્રણ ભેદ છે. (૧) લૈકિક સુખ ધાવન આદિ જે જે ક્રિયાઓ લોકો અવશ્ય કરે છે તે. (૨) કુપાવચનિક–ચરકાદિક ચાધુઓનું યક્ષાદિકનું પૂજન વગેરે અવશ્ય કર્ત
વ્યરૂપે થાય છે તે. (૩) લકત્તરિક–જે જિનાજ્ઞાને લેપ કરી સ્વછંદપણે વર્તન કરનાર નામધારી
જૈન સાધુ બની લોકને દેખાડવા પુરતી ક્રિયા કરનાર હેઈ તેને જે આવશ્યક કર્તવ્ય છે તે. અહીં માત્ર જૈનાગમનું ઉચ્ચારણ છે, પરંતુ
ઉપાદેયરૂપ “ભાવ” વસ્તુથી વ્યતિરિક્તપણું-જુદાપણું જ છે. - આની સમજૂતિ આ સરકારે કહેલ છે (આવશ્યક સૂત્રમાં) તે તીર્થકરોના અરૂપી જ્ઞાનગુણુના એક એક અંશની મુખ્યતાથી કહેલ છે. આ માટે જિનાજ્ઞાના પાલન કરનાર પુરૂષને દ્રવ્ય નિક્ષેપના સ્વરૂપવાલી આવશ્યકની દ્રવ્ય ક્રિયા જે છે તે આપણને આદરણીય સ્વરૂપવાળી છે તથા તે પુરૂષોની પૂર્વ અવસ્થા અર્થાત દીક્ષા ગ્રહણ કરવાની ઇચ્છારૂપ અવસ્થા તથા અપર અવસ્થા–તેઓના મૃતક શરીરરૂપ અવસ્થા એ બંને પ્રકારથી દ્રવ્ય નિક્ષેપના વિષયરૂપે અવસ્થા છે તે પણ આપણને આદરણીયરૂપે છે. આ માટે જ આપણે દીક્ષા મહોત્સવ, અને તેમના મરણ મહોત્સવ કરીએ છીએ. માત્ર જે જિનાજ્ઞાની વિપરીત હાઈ લેકર જન અર્થે ક્રિયાઓ કરે છે તે પુરૂષના કર્તવ્યને ઉપાદેય સ્વરૂપથી વ્યતિરિક્તપણે અર્થાત અનુપાદેયપણે લકત્તરિક નામના ભેદથી નિષેધાઈ છે. પરંતુ તેથી દ્રવ્ય નિક્ષેપને અનાદર કર્યો નથી. વળી જે નાનું અવતરણ કરીને દર્શાવ્યું છે તે પણ ઉપાદેય સ્વરૂપે જ છે પણ નિરર્થકરૂપે નથી. કારણ કે જેનોને સાતે નનું સ્વરૂપ માન્ય છે, અને જે સ્વછંદચારીઓનું કર્તવ્ય તથ્યતિરિક્તના ભેદમાં “લોત્તરિક' સ્વરૂપે દેખાય છે તે નાના વિષયમાં પ્રવેશ પામી શકતું નથી, પરંતુ નયાભાસના રૂપમાં જ રહે છે. આ માટે ભિન્ન સ્વરૂપે વર્ણન કર્યું છે. આમાં વિશેષ એ છે કે શ્રાવકની સભ્યત્વની
