Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
નિક્ષેપ સ્વરૂપ,
છે. આ સ્થાપનાનું કારણ પામી તત્ત્વરૂચિ તત્ત્વરમણું થઈને જે શુદ્ધ શુકલ ધ્યાનમાં પરિ
મે તે સંપૂર્ણ નિમિત્ત કારણતા પામીને ઉપાદાનની પૂર્ણ કારણુતા નીપજે તે એવેંભૂત નયનયે સ્થાપના નિમિત્ત કારણ છે. અંર્થાત નિમિત્ત કારણને એ ધર્મ છે કે તે ઉપાદાનને કારણપણે પમાડે, એને એ રીત છે કે ઉપાદાન કારણ કાર્યપણે નીપજે, આથી જિન પ્રતિમા તે મોક્ષનું નિમિત્તકારણ છે એ સાતન સિદ્ધ થયું.
આમાં સજય ભવાદિદને શબ્દનય સીમકારણ થાય; પુણ્યરૂચિને વ્યવહારનય સીમ નિમિત્ત કારણ થાય, માર્ગાનુસારી સમ્યકર્વીનાં આઠ દષ્ટિ કે જે ગદષ્ટિ સમુચ્ચયમાં કહી છે તેમાંની પ્રથમની ચાર દષ્ટિવાળાને જુસૂત્રનય સીમ નિમિત્ત કારણ થાય, પુણ્યાયાદિકને એ જિનપ્રતિમા સંપૂર્ણ એવંભૂતનયે કારણરૂપ થાય એમ જણાય છે. તે વખતે અહીં ભાવનાએ એ થયું કે સ્થાપનામાં તો સંપૂર્ણ સાતનયરૂપ નિમિત્ત કારણુતા છે, પછી કાર્યને કર્તા જ્યાં સુધી એને નિપજાવે ત્યાં સુધી તે તેટલું નીપજે તેથી આ સ્થાપના સમનય એટલે સાતે નર્ય કરી કારણુઠાણ એટલે નિમિત્તકારણુપણુનું સ્થાનક છે. આ સ્થાપના મૂળતા શ્રી અરિહંત પદના મૂળ બે નિક્ષેપવાળી છેઃ દ્રવ્ય અને ભાવ; પરંતુ નિમિત્ત કારણ ચારનિક્ષેપ છે તે સતિનય સંયુક્ત છે; કારણ કે કહ્યું છે કે-નિમિત્તા સપ્તપ્રદરિવં નવપ્રજા निमित्तस्य द्वैविधं द्रव्यभावात् । तथोपदानस्यापि सप्तप्रकारत्वं नयोपदेशात्-नो अभिहाणमणयं इति वचनात् ।
नत्थि एहि विहुणं सुत्तं अत्यो य जिगमए किंचि ।
आसज्जओ सोयारं नये नय विसारओ त्यूआ॥ इति માટે નિમિત્તપણે સ્થાપના કહેતાં જિનપ્રતિમા અને જિનજી કહેતાં શ્રી અરિહંત એ. બને સમાન-તુલ્ય છે, એટલે વિચરતા અરિહંત તથા તેમની સ્થાપના-મૂર્તિ એ બંને , સમાન-બરોબર છે; તેથી વિચરતા અરિહંત તથા તેમની સ્થાપના એ સાધક જીવને નિમિત્તકારણ છે, પરંતુ ઉપાદાન કારણ નથી. સર્વમાં નિમિત્તતા છે એ આગમ એટલે સિદ્ધાંતની વાણી છે. અરિહંતને વાંધાનું તથા અરિહંતની પ્રતિમાને વાંધાનું ફલ સિદ્ધાંતમાં સરખું કહ્યું છે તેથી સમાન છે.
આત્માની સિદ્ધિ કરવાને શુદ્ધ નિમિત્ત નામે અરિહંત પ્રભુ છે અને તેથી તે પ્રભુના નામાદિ ચારે નિક્ષેપનું અવલંબન કરવું આવશ્યક છે. આ સિદ્ધ કરવા શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી શ્રીપદ્મ પ્રભુસ્તવનમાં કહે છે કે –
આત્મ સિદ્ધિ કારજ ભણીરે લાલ, સહેજ નિયામક હેતુ રે. વાલેસર, નામાદિક જિનરાજનારે લાલ, ભવસાગર માંહે સેતુ રે. વાલેસર
તુજ દરશન મુજ વાલા રે લાલ. ૭ વિવેચન –આત્મસિદ્ધિરૂપ કાર્ય કરવાને સહજ-અકૃત્રિમ નિયામક-નિર્ધારવાળા હેતુ–કારણ જે શ્રી વીતરાગદેવ તે પામીને નિશ્ચયે ભવ્યજીવને મેક્ષ નીપજે. આ માટે નામાદિ એટલે (૧) અરિહંત એવું નામ તે શ્રવણથી, ઉચ્ચારણથી, સ્મરણથી પણ અનેક જીવ ગુણાવલંબી થઈ સમ્યકત્વ પ્રમુખ ગુણ પામીને સિદ્ધ થયા છે, તથા (૨) શ્રી અરિહંતની સ્થાપના એટલે મુદ્રા-સમતાને સમુદ્ર, વિષય વિકાર રહિત અતિશયસંપન્ન જિ
