Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ હેરં. नत्थि एहिं विहुणं सुत्तो अत्यो य जिणमए किंचि । ___ आसज्जओ सोयारं नय नय विसारओ वृआ ॥
આથી શ્રી અરિહંત તથા સિદ્ધજીની સ્થાપના છે તે માટે તેના ઉપચાર ભાવનાએ છ નય કહે છે – ૧. જે સ્થાપના દેખવાથી અરિહંત સિદ્ધનો સંકલ્પ સ્થાપનામાં થાય છે અથવા અસંગાદિ
તદાકારતારૂપ અંશ એ સ્થાપના છે તેથી તે નૈગમ નય સ્થાપના. ૨. અરિહંત તથા સિદ્ધના સર્વ ગુણને સંગ્રહ કલ્પના બુદ્ધિ ધરીને સ્થાપનામાં કરેલ છે
તેથી સંગ્રહનય (અરિહંત સિદ્ધરૂપ) સ્થાપના. ૩. અરિહંતના આકરિને વંદન નમનાદિ સર્વ વ્યવહાર શ્રી અરિહંત તરીકે થાય છે એવું
કારણપણું એ સ્થાપનામાં છે તેથી તે વ્યવહારનય સ્થાપના ૪. પ્રતિમારૂપ સ્થાપના દેખી સર્વ ભવ્યને બુદ્ધિને વિકલ્પ શ્રી અરિહંત છે એવું ઉપજે
છે, તે વિકલ્પ જ સ્થાપના કરેલ છે તે ઋજુત્રનય સ્થાપના. ૫. અરિહંત સિદ્ધ એ શબ્દ ઇંદ્રપ્રકૃતિ પ્રત્યય સિદ્ધઅહીં પ્રવર્તે છે તે શબ્દનય સ્થાપના. ૬. અરિહંતના પર્યાય-વીતરાગ, સર્વજ્ઞ, તીર્થકર, જિન, ઈત્યાદિ સર્વ પર્યાયની પ્રવૃત્તિ પણ
સ્થાપનામાં છે, તેથી તે સમભિરૂટ સ્થાપના - પરંતુ તે સ્થાપનામાં કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શનાદિ ગુણ, ઉપદેશકતા આદિ ધર્મ નથી તેથી એવંભૂત નયનો ધર્મ તે સ્થાપનામાં નથી.
આ રીતે આ ઠવણા–સ્થાપના તે કાર્ય–અરિહંતતા સિદ્ધતારૂપ નિષ્પન્નતા તે છ નયે છે. એક એવંભૂત નય નથી. અહીં કહી ગયા તેમ શ્રી વિશેષાવસ્યકે પ્રથમના ત્રણ નય કહેલ છે અને અહીં છ નય કહ્યા તે ઉપચાર ભાવનાએ કહ્યા છે. સમભિરૂઢનું, લક્ષણ વચન પર્યાયવર્તી છે, અને તે લક્ષણ સ્થાપનામાં લાગુ પડે છે તેથી છ નય સુધી સ્થાપના કહી.
હવે એ જિન પ્રતિમારૂપ સ્થાપના તે સમ્યકતી, દેશવિરતિ, સર્વ વિરતિને મોક્ષ સાધનનું નિમિત્ત કારણ છે. આ કારણને ધર્મ કર્તાને વશ છે. આ નિમિત્તકારણુપણું જિન પ્રતિમામાં સાત નયે છે તે કહે છે – ૧. સંસારાનુયાયી જીવને એ જિનપ્રતિમા દેખીને અરિહંતનું સ્મરણ થાય છે, અથવા
જિન વંદનથી જીવની સંમુખતા થાય છે ત્યારે સંમુખતાનું જે નિમિત્ત તે નૈગમનય
નિમિત્ત કારણપણું. ૨. જિનપ્રતિમા દેખીને સર્વ ગુણને સંગ્રહ-સાધકતાની ચેતનાદિ સર્વને સંગ્રહ તત્વની
અદ્ભુતતાને સંમુખ થાય છે તે સંગ્રહાય. ૩. વંદન નમનાદિક સાધક વ્યવહારનું નિમિત્ત તે વ્યવહારનય. ૪. તત્ત્વ ઈહા રૂપ ઉપગે જાગૃત કરવાનું નિમિત્ત તે ઋજુસૂત્રનય. ૫. સંપૂર્ણ અરિહંતપણાના ઉપયોગે જે ઉપાદાન-એ નિમિત્તે તત્વ સાધનને પરિણમવું
તે શબ્દને સ્થાપનાનું નિમિત્ત છે. સમ્યકત્વ પ્રમુખને તે છે. ૬. અનેક રીતે ચેતના વીર્યની પરિણતિ સર્વ સાધનતાને સંમુખ થઈ તે સમભિરૂઢ નય
સ્થાપનાનું નિમિત્ત કારણ છે.
