Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
નિપ સ્વરૂપ શ્રી ચૈત્યવંદન ભાષ્યમાં જિન ભગવાનના ચાર નિક્ષેપ બતાવ્યા છે. नामजिणा जिण नामा ठवणजिणा पुण जिणंद पडिमाओ। दव्वजिणा जिणजीवा, भावजिणा समवसणथ्था ॥ નામ જિન–શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનનાં નામે તે–ચોવીશ તિર્થંકરાદિ.
સ્થાપનાજિન–શ્રી જિતેંદ્રની પ્રતિમાઓ. દ્રવ્ય જિન–જ્યારથી તીર્થંકર નામ કર્મનાં દલિક ઉપન્દ્રિત કર્યા ત્યારથી તે
ઘાતકર્મ ખપાવી સમવસરણમાં બેઠા નથી ત્યાંસુધી. ભાવજિનસમવસરણમાં દેશના અર્થે કેવલી થઈ બેસેલા તે. સ્થાપના જિનના સંબંધમાં શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી પોતાના શાંતિજિનના સંબંધમાં કહે છે કે તે ઉપકારી છે-તેના આલંબનથી ઘણા બધિબીજ પામ્યા છે અને તેની સાથે તેમાં અરિહંતપણું છે નયે છે
દક્ષિણ પશ્ચિમ ઉત્તર દિશમુખ, વહાલા મારારે, ઠવણું જિન ઉપકારીરે, તસુ આલંબન લહિય અનેકે, તિહાં થયા સમકિત ધારીરે—
ભવિકજન હરખે રે, નિરખી શાંતિ જિર્ણદ–૪ વનય કારજ રૂપે ઠવણું, વહાલા મારારે, સપ્ત નય કારણ જાણી રે; નિમિત્ત સમાન સ્થાપના જિનજી, એ આગમની વાણીરે. ભવિક. ૫
વિવેચનાર્થ-તે સમવસરણમાં પૂર્વ દિશા સંમુખના બારણે તો શ્રી તીર્થંકર પોતે પિતાના મૂળ રૂપે બેસે છે, જ્યારે તે સિવાયની-દક્ષિણ, પશ્ચિમ અને ઉત્તર દિશાના બારણે શ્રી અરિહંતનાં પ્રતિબિંબ બેસે છે, તે પ્રતિબિંબ–પ્રતિમા રૂપ સ્થાપના જિન ઉપકારી છે; કારણ કે તેનું પણ આલંબન પામીને અનેક જન ત્યાં-સમવસરણમાં સભ્ય વધારી થયા એટલે વ્રતના લેનાર તે પૂર્વ દિશાના બારણે બેસે. બીજી પરિષદુ મધ્યે જિન સેવનથી સમ્યકત્વનો લાભ છે-આ રીતે સ્થાપના નિક્ષેપને ઉપકાર છે.
હવે સ્થાપનાનું વિશેષ ઉપકારીપણું–સત્યપણું કહે છે. આમાં શ્રીઅરિહંત તથા સિદ્ધજી પણ આપણુ આત્માનાં નિમિત્ત કારણ છે, અને શ્રી જિનપ્રતિમા પણ આપણું તત્ત્વસાધનું નિમિત્ત કારણ છે. તેમાં સ્થાપના જિનમાં અરિહંતપણું છે નયે છે. અહીં કોઈ પૂછે કે અરિહંત થયા–અથવા સિદ્ધ થયા તે તેની સ્થાપન કરીએ છીએ, તે નય સાત છે તે મૂકીને છ નયે તેમાં અરિંતપણું છે એમ કેમ કહે છે?—આને ઉત્તર એ કે મૂલ સ્થાપના નિક્ષેપમાં સ્થાપના ત્રણ નવે-નૈગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર નવે છે કારણ કે કહ્યું છે કે નામ સથાપના દ્રશ્ય નિક્ષેપત્ર નામાનિયર્તિ-એટલે નામ સ્થાપના અને દ્રવ્ય એ ત્રણ નિક્ષેપ નિગમ આદિ-પ્રથમના ત્રણ નયને અનુવર્તે છે. પણ ઉપચાર ભાવનાએ છ નય અહિં કહ્યા છે. હવે નામાદિ-દરેક નિક્ષેપના ચાર ભેદ થાય છે (કારણ કે ભાષ્યમાં કહ્યું છે કે; નામાઃિ યે વતુરૂપ) આથી સ્થાપનાના ચાર ભેદ થાય છે–૧. એ સ્થાપના એવું નામ તે નામસ્થાપના, ૨ એ સ્થાપના પ્રહણ હેતુ થાય છે તે સ્થાપનાની સ્થાપના, ૩ સમુદાયતા અનુપયોગતા તે દ્રવ્ય સ્થાપના અને ૪ મા મિg૩-આકારેભિપ્રાય એ ધર્મનું કારણિક થાય છે તે સ્થાપનાને ભાવ છે. આવી રીતે સ્થાપના ચાર નિક્ષેપે છે, અથવા–
