Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 38

જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ હૈ. છે. યદછાએ-વ્યાકરણાદિથી સિદ્ધ થયા વગરના શબ્દોથી નામ પાડવાં તે. જેમકે ડિગ્ય,
કવિષ્ણુ, ગોલમેલ વગેરે. ૨. સ્થાપના નિક્ષેપ-તે નામસહિત હોય તેના બે ભેદ. ૧. સહજ સ્થાપના-તે વસ્તુની અવગાહના રૂપ છે. જેવી રીતઃ
(૧) આત્માની અસંખ્યાત પ્રદેશરૂપ, (૨) પુદ્દગલની પરમાણુરૂપ (૩) ધર્મસ્તિકાયની અને (૪) અધર્માસ્તિકાયની અસંખ્યાત પ્રદેશરૂપ ચૌદ રાજ્ય લોક
પ્રમાણ (૫) આકાશાસ્તિકાયની અનંત પ્રદેશરૂપ લોકાલોક પ્રમાણુ. ૨. સાંકેતિક સ્થાપના–સાંકેતિક એટલે જેમાં સંકેત છે. આના બે ભેદ છેઃ
(1) કૃત્રિમ સાંકેતિક-તે ભીંત વગેરેમાં ચિત્રામણ કહે છે, અથવા કાજ પાષાણમાં કેરીને ઘોડા હાથી વિગેરેને આકાર કરે છે. વળી જિન પ્રતિમા આ ક્ષેત્રમાં જે કરવામાં આવે છે તે. આ જિન પ્રતિમા જેવાથી જિતેંદ્ર દેવના કેવલ જ્ઞાનાદિ ગુણ, અવ્યાબાધાદિ પર્યાય, નિત્યસ્વાદિ સ્વભાવ, અને સ્વરૂપ લક્ષણ એ સર્વે સ્મરણમાં આવે છે અને ભવ્ય જીવને ધ્યાન કર વામાં નિમિત્ત કારણ થાય છે.
વળી જૈન મુનિ મહારાજની સ્થાપના–તેમની છબી યા પગલાં–જેવાથી એ મુનિ મહારાજ સ્મરણમાં આવે છે, અને તેમના મહાવ્રતીના ગુણ યાદ આવે છે. તેમના ઉપદેશની વાણું રૂપ સ્થાપના ગ્રંથ પ્રકરણરૂપે રચના કરી, કરી હોય તે, શંકા અને અજ્ઞાનરૂપ અંધકાર ટાળવાને સર્વ સમાન, મિથ્યાવરૂપ મોટા પર્વતને છેદવાને વજ સમાન, ભવ્ય જીવને સંસાર સાગરથી તારવાને નાવ સમાન, મનવાંછિત પૂરવાને કલ્પવૃક્ષ સમાન, બોધિ બીજરૂપ ધર્મદાનની દેનારી થાય છે, માટે તેમના ગુણનું સ્મરણ કરવાને ગીતાથે ગુરૂરાયની સ્થાપના નિમિત્ત કારણ છે. આ સૌ સ્થાપના કોઈએ કરેલી તેથી તે કૃત્રિમ છે, અને તેમાં સંકેત કર્તાને છે. (૨) અકૃત્રિમ સાંકેતિક સ્થાપના– શાશ્વ પ્રતિમા કે જેનાં નામ રાષભાનન, ચંદ્રાનન, વારિણ, વહરમાન આદિ નંદીશ્વર, રૂપમાં છે તે અકૃત્રિમ સાંકેતિક પ્રતિમા છે. આ કોઈની કરેલી નથી માટે અકૃત્રિમ, અને તેમાં સંકેત તે જિનેં ભગવાન છે તે અનાદિ અનંત ભંગ છે.
ચારગતિમાં છવો ચેત્રીશ દંડકમાં મિશ્રભાવે ઉપજે છે, અહીં ગતિના અનુસાર કાયાની અવગાહનાઓ અનેક ભેદે થાય છે. આ કાયાને કર્તા કઈ નથી એટલે કોઈની કરી થઈ નથી, તેથી અકૃત્રિમ; અને તેમાં સંકેત પૂર્વભવના કૃત કર્મ બંધને છે. તેથી સાંકેતિક અકૃત્રિમ સ્થાપના થઈ.
તે પ્રમાણે તે તે કાયા પ્રમાણે પુદગલ સ્કંધન ચય ઉપચય છે તે પુદગલની સ્થાપનાઓ; અને કાયા પ્રમાણ ક્ષેત્રે અંતર્યાપકપણે આત્માના પ્રદેશનું કમસંગથી સંકોચ, વિક વરતા છે તે આત્માની સ્થાપ્તાએ.