Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
કૌન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
દુનિયામાં જેટલી વસ્તુ, દશ્ય કે અદશ્ય કહેવામાં આવી છે તે સર્વ વસ્તુઓ પણ ભાવનિક્ષેપની વિષયભૂત છે. જે જે ભાવનિક્ષેપની વિષયભૂત વસ્તુ છે તેનાં જે જે નામ આપવામાં આવ્યાં છે અને આવે છે તે તે “નામ નિક્ષેપ” જ છે; તે નામ નિક્ષેપ છે તેમાંથી સુકેતના જાણનાર પુરૂષોને તે નામનું શ્રવણ માત્ર પણ તે “ ભાવનિક્ષેપ” રૂપ વસ્તુના બોધની જાગૃતિ કરાવે છે પ્રત્યક્ષ વસ્તુ રાય તેને પ્રત્યક્ષપણે બોધ થાય છે, અને પરાક્ષ વસ્તુ હોય તેને પરોક્ષપણે બંધ થાય છે.
પરંતુ જે પુરૂષ સંકેતને જાણતો નથી અને પક્ષ વસ્તુને જોઈ પણ નથી તે પુરૂષને એ ભાવ વસ્તુનો બોધ પ્રાપ્ત થઈ શકતો નથી ત્યારે તે પુરૂષને તે બંધ કરાવવા માટે તે નામ નિક્ષેપના પરોક્ષ પદાર્થની “આકૃતિ દેખાડવાથી તે વસ્તુનો વિશેષપણે બાધ કરાવી શકાય છે. આમાં જે આકૃતિ કરીને દેખાડવામાં આવી છે તે ભાવરૂપ પદાર્થને સદશ–તેના જેવી હેવાથી ભાવવસ્તુને બંધ કરાવવામાં નામથી પણ વિશેષ કારણરૂપ થાય છે, પરંતુ નિરર્થકરૂપ નથી. ૨.
હવે ભાવ પદાર્થની જે પૂર્વ અવસ્થા (ભૂતકાલની) છે, અથવા અપર અવસ્થા (ભવિષ્યમાં થનારી) છે તે પણ તે ભાવ પદાર્થના “ દ્રવ્યસ્વરૂપ” પરમ કારણરૂપ છેવાથી તે ભાવપદાર્થને બોધ કરાવનાર છે; તે માટે તે ઉપયોગી છે. ૩
છેલ્લે ચતુર્થ નિક્ષેપને વિષયભૂત જે “ભાવપદાર્થ છે તે તે ઉપયોગ સ્વરૂપજ છે. ૪
વિશેષ સમજૂતિ–“નામ”નો જે આદર થાય છે તે કેવલ નામ માત્રને નથી, પરંતુ તે નામની સાથે સંબંધવાળા “ભાવ પદાર્થ'ને જ આદર થાય છે. જેમકે ઋષભાદિ નામનો આદર કરવામાં આપણા તીર્થકરોને જ આદર કરાય છે, જો કે તે ઋષભાદિક નામ બીજી વસ્તુઓનું હશે તો પણ આપણને તે બાધક થતું નથી કારણ કે જે જે વસ્તુના અભિપ્રાયથી નામનું ઉચ્ચારણ કરાય તે વસ્તુને જ બોધ થવામાં નામ ઉપયોગી થશે–આથી અધિક “નામનિક્ષેપ”નું પ્રયોજન નથી. ૧
આ ઋષભાદિ નામ છે તે અનેક વસ્તુઓની સાથે સંબંધ ધરાવનારું થઈ ચૂકયું છે અગર થવાનું છે તે પણ તે સંબંધ ધરાવનાર “ભાવવસ્તુ ને દુર્લક્ષ થાય તો પણ આજ બહષભાદિ નામથી આપણે આપણું ઇષ્ટરૂપ તીર્થકરો છે તેનું લક્ષ કરી લઈએ છીએ અને તેથી એવાં નામના ઉચ્ચારણ માત્રથી આપણું પરમ કલ્યાણ થાય છે એવું આપણે માનીએ છીએ. તે પછી ખાસ કરી વીતરાગ દશાને બંધ કરાવનારી, અને તીથકરોના ધ્યાનસ્થ સ્વરૂપવાળી અને ષભાદિનામ નિક્ષેપની પેઠે બીજી વસ્તુઓ સાથે સંબંધ નહિ રાખનારી જિનેશ્વર ભગવાનની મૂર્તિઓને આદર કરવાથી આપણું કલ્યાણ કેમ નહિ થાય? ખરેખર નિશ્ચયપણે આપણું કલ્યાણ થશે. એક રીતે વિચાર કરીએ તો નામથી પણ મૂતિઓ વિશેષપણે વસ્તુને બંધ કરાવનારી થાય છે, કારણ કે વડષભાદિ નામ છે તે બીજી વસ્તુઓની સાથે મિશ્રિતપણે પણ રહે છે, પરંતુ વીતરાગી મૂતિ એ તો કોઈપણ બીજી વસ્તુઓની સાથે સંબંધ રાખતી નથી એ મૂતિઓમાં વિશેષપણું છે. ૨
હવે જે ઋષભાદિનાં નામ અને તેની મૂર્તિઓ આપણું કલ્યાણ કરનારી સિદ્ધ થઈ છે તે તીર્થકરોની બાલ્યાવસ્થા, અથવા મૃત દેહરૂપ બીજી અવસ્થા છે તે દેવતાઓનાં ચિતને પણ ભક્તિભાવથી દ્રવિત કરે છે તો તે તીર્થકરનું શરીર કે જે “ભાવ નું કારણરૂપ
