Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 37

નક્ષપ સ્વરૂપ. દેવગતિને દેવ કહીએ, નરક ગતિને નરક કહિએ, સિદ્ધ ગતિને સિહ કહિએ આ પાંચ ગતિનાં નામ કેઈએ પાડેલાં નથી પણ અનાદિ સંબંધથી ચાલી આવેલાં છે, તેથી તે અકૃત્રિમ છે. (2)પ્રથમની ચાર ગતિઓમાં ઉપજવાને સંકેત એકે સંસાર ગતિઓએ પૂર્વકૃત બંધ; અને પાંચમી સિદ્ધિ ગતિમાં નિપજવાને સંકેત એકે કામણ વગણથી છુટવાપણું રૂ૫ અગી કેવલી નામે ચદમાં ગુણ સ્થાનનો અંત કહેતાં–છેલ્લા સમયે કર્મને અભાવ. આ પાંચ ગતિઓના ભંગ જોઇએ. સંસાર સ્થિતિની ચાર ગતિ કહી તે આશ્રીને અનાદિ અનંત ભંગ લાગે, અને તેના પ્રવર્તન આશ્રીને ભવ્ય જીવોને તે ગતિઓનો સંબંધ અનાદિ સાંત અંગે લાગે, અને અભિવ્ય જીવને અનાદિ અનંત અંગે લાગે. પાંચમી સિદ્ધ ગતિને સંબંધ ગતિ આશ્રીને અનાદિ અનંત ભંગ લાગે, અને પ્રવર્તન આશ્રીને સાદિ અનંત ભંગ લાગે, અને ભવ્ય અભવ્યને અનાદિ અનંત, અનાદિ સાત વળી સાદિ સાત એ ત્રણ ભંગ લાગે; બાકી સંસાર ગતિએનું બમણું પુનરપિ પુનરપિ સાદિ
સાંત ભેગે છે. નંદીશ્વરમાં શાશ્વત પ્રતિમાના ઋષભાનન, ચંદ્રાનન, વારિણ, વર્ધમાન એ નામ પણ કોઈએ પાડેલ નથી કારણકે પ્રતિમા પણ અકૃત્રિમ છે, આમાં સંકેત નામ જિનેક તિર્થંકર દેવ છે તે અનાદિ અનંત ભંગે છે.
બીજી રીતે નામ નિક્ષેપના ત્રણ પ્રકાર છે –
यद् वस्तुनोभिधानं, स्थितमन्यार्थे तदर्थनिरपेक्ष ।
पर्यायाननभिधेयं च नाम यादृच्छिकं च तथा ॥ ૧. વસ્તુનું (પદાર્થનું) જે નામ ચાલ્યું આવતું હોય તે. ૨. બીજી વસ્તુઓમાં જે નામ સ્થિત થઈને તેના પર્યાયવાચી બીજ નામની અપેક્ષા
નહિ રાખે–બીજ નામને નહિ બતાવે તે. ૩. યદચ્છિક નામ-આપની ઈચ્છાપૂર્વક હરકોઈ નામ રાખી લેવું તે. ઉદાહરણ ૧. વિમાનના અધિપતિઓને ઇદ્ર નામથી કહેવામાં આવે છે, અને તેનાં બીજાં નામ
પુરંદર, શચીપતિ, મધવા, આદિ પર્યાય છે તેની પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે પ્રથમ તીર્થંકરમાં ઋષભદેવ, નાભિસત, આદિનાથ આદિ નામની પ્રવૃત્તિ કર
વામાં આવે છે. ૨. હવે પૂર્વોક્ત ઇંદ્રાદિક, ઋષભદેવાદિક નામ છે તે જ્યારે બીજી વસ્તુઓને લગાડવામાં
આવે છે એટલે તે નામ બીજી વસ્તુઓનાં પાડવામાં આવે છે ત્યારે તેના પર્યાયવાચક પુરંદરાદિક, અને નાભિસુતાદિક જે વિશેષ નામ છે તેની પ્રવૃત્તિ તે બીજી વસ્તુઓમાં કરી શકાતી નથી. જેમકે કોઈ બાલકનું ઈદ્ર નામ પાડવામાં આવ્યું છે, તે બાલકને તે ઇંદ્રના પર્યાયવાચી શબ્દ નામે પુરંદર, શચીપતિ એ નામ લગાડી શકાશે નહિ. તેવીજ રીતે ઋષભદેવ એ નામવાળા પુરૂષને આદિનાથ, નાભિસુત આદિ પર્યાયવાચી બીજ નામ આપી નહિ શકાય,