Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1919 Book 15
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
નિલેષ સ્વરૂપ,
હ
+
+
આ પ્રમાણે જીવનું અને પુદ્ગલનું એક પરિણમન છે, તથાપિ બંને વસ્તુ ભિન્ન ભિન્ન છે કારણ કે એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યથી મળે નહિ એ સિદ્ધાંત વચન છે. આ અપેક્ષાએ જવાની અને પુગલની ભેદજ્ઞાને વિભાગ-વહેંચણ બરાબર કરીને જુદી જુદી ઉપર મુજબ અકૃત્રિમ સ્થાપનાઓ કહી છે.
આ અને ઉપરોક્ત કૃત્રિમ સ્થાપના સર્વે સાદિસાંત ભાંગે છે, પરંતુ જ્યારે છો મનુષ્યના ભવમાં અગી કેવલી નામના ચોકમા ગુણસ્થાન અંતે વર્તે છે, ત્યારે તેઓની કાયાની જે અવગાહના છે તેમાંને ત્રીજો ભાગ જે પોલાણને હોય છે તેનું સંકોચન થઈને બે ભાગ પ્રમાણું અવગાહના માનથી આત્માના અસંખ્યાત પ્રદેશને નિબિડ ઘન થાય છે, અને તે લોકાગ્રભાવે રહે છે. આ નિરંજન સિંહની
સ્થાપના છે અને તે સાદિ અનંત ભાંગે છે. આ અકૃત્રિમ સ્થાપનાનો સંકેત પૂર્વ કર્મ બંધનો અભાવ કે જે અગી કેવલી નામના ચોદમાં ગુણસ્થાનના અંતે થયો તે છે. બીજી રીતે સ્થાપનાના ભેદ કરીએ. જે પ્રથમ નામ લઈને પછી
અન્ય વસ્તુમાં અન્યની પ્રતિષ્ઠા કરવી તેને બે ભેદ છે. સદ્ભાવ ને અભાવ. ૧. સદ્ભાવસ્થાપના. આમાં ભાવરૂપ જે વસ્તુ તેની સમાન પ્રતિમા કે જેમાં મુખ્ય
આકાર એ હોય કે જે જેવાથી જેનારને ભાવરૂપની બુદ્ધિ ઉપજી આવે છે. ૨. અસદ્ભાવ સ્થાપના–મુખ્ય આકાર શન્ય વસ્તુ માત્ર હોય છે. આમાં પ્રથમ ઉપદેશ
લાગ્યો હોય તે તે ભાવરૂપ છે એવું જાણી શકાય છે. '
અહીં એ જાણવાની જરૂર છે કે નામ નિક્ષેપમાં તે લોકોનો આદર તથા ઉપકારની વાંછા નથી હોતી, જ્યારે સ્થાપના નિક્ષેપમાં આદર ઉપકારની વાંછા જોવામાં આવે છે. તેમાં કોઈ સ્થાપના તે લોકો એવી કરે છે કે જે ઘણું કાલ સુધી રહ્યાં કરે, પરંતુ કોઈ એવી કરે છે કે થોડા કાળ સુધી રહે.
અહીં કોઈ એવો પ્રશ્ન કરે કે અરિહંતાદિકની અસદ્ભાવ સ્થાપના અન્ય વસ્તુમાં કરીએ કે નહિ? તે તેને ઉત્તર એ કે આ હુંડા અવસર્પિણી કાલમાં ન કરવી કારણ કે અન્યમતિ અતદાકાર મૂર્તિ અનેક દેવની સ્થાપન કરે છે, તેમાં આ મૂર્તિ કોની છે એ 'નિશ્ચય ન થાય, તેથી મુખ્ય આકાર એવો કરે કે જે જોતાં જ વીતરાગમુદ્રાની બુદ્ધિ ઉપજી આવે. આવી રીતે જ અરિહંતાદિની સ્થાપના યુક્ત છે. સ્થાપના નિક્ષેપ ભાટે વળી કહ્યું છે કે –
यत्तु तदर्थवियुक्तं तदभिप्रायेण यच्च तत्करणि ।
लेप्यादि कर्म स्थापनेति क्रियतेऽल्पकालं च ॥ અર્થ-જે વસ્તુમાં રહેલા અર્થ-ગુણ છે તેથી વિમુક્ત-રહિત, અને તે ગુણના અભિપ્રાયવડે-જે કરણિ-(સદરૂપ, અસદરૂપા આકૃતિ) લેખ આદિ (દશ) પ્રકારના કર્મથી અ૫કાલ અને (યાવકાળ)ની સ્થાપના છે. સદશઆકૃતિ-સદ્ધરૂપા–જેમકે તીર્થકર અથવા સાધુ આદિની તેના જેવીજ આકૃતિ
કરવી તે. અસદશ આકૃતિ-અસદરૂપ–આવસ્યાદિક ક્રિયારૂપ વસ્તુઓને જાણવા માટે જે અ
ક્ષરોની સ્થાપના કરવામાં આવે છે, તેમજ કાર્યોત્સર્ગ, સામાયિક
