________________
પૃથ્વી ગોળ હોવાની કોઇ સાબિતી વિજ્ઞાનીઓ પાસે નથી
અનાદિ કાળથી દુનિયાના તમામ આર્ય અને અનાર્ય ધર્મો પણ પૃથ્વીને સપાટ માને છે. આર્ય ધર્મો પૈકી જૈન, બૌદ્ધ અને વૈદિક ધર્મોમાં પૃથ્વી થાળી જેવી ગોળ અને સપાટ હોવાના સ્પષ્ટ પાઠો મળે છે. ખ્રિસ્તી ધર્મના બાઈબલ અને ઇસ્લામ ધર્મના કુરાનમાં પણ પૃથ્વીને સપાટ જ ગણવામાં આવી છે. પૃથ્વીને થાળી જેવી ગોળ અને સપાટ માનવામાં કોઈ તાર્કિક અથવા વૈજ્ઞાનિક મુશ્કેલી નથી. આપણા સ્વાનુભવથી, નિરીક્ષણથી, સદીઓના પારંપરિક જ્ઞાનથી અને પ્રયોગોથી પણ પૃથ્વીને સ્થિર અને સપાટ સાબિત કરી શકાય તેમ છે. તેથી વિરુદ્ધ પૃથ્વીને દડા જેવી ગોળ અને ફરતી માનવા
એરિસ્ટોટલ . માટેનો એક પણ પ્રત્યક્ષ પુરાવો આજ સુધી વિજ્ઞાનીઓ આપી શક્યા નથી. હકીકતમાં ઇતિહાસના કોઈ તબક્કે વિજ્ઞાનીઓ એવું
ધર્મગુરુ પાસે રહીને ખગોળશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો હતો. યુક્લિડે સાબિત કરી શક્યા નથી કે પૃથ્વી ગોળ છે અને ફરે છે. પૃથ્વી દડા
લખ્યું છે કે વિશ્વના કેન્દ્રમાં પૃથ્વી છે અને બધા ગ્રહો પૃથ્વીની જેવી ગોળ છે અને ફરે છે એ વાત વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ પણ થિયરી છે,
ગોળાકાર કક્ષામાં પ્રદક્ષિણા કરે છે. યુક્લિડ ૨૩ વર્ષની ઉંમરે હકીકત નથી.
ગ્રીસના પાટનગર એથેન્સમાં ગયા હતા અને ત્યાં તત્ત્વચિંતક ઈ.સ. પૂર્વે ૬૪૦માં ગ્રીસમાં થાલીજ નામનો દાર્શનિક
પ્લેટોના પરિચયમાં આવ્યા હતા. પ્લેટો પણ એવું જ માનતા હતા કે અને ખગોળશાસ્ત્રી થઈ ગયો. થાલીજ એમ માનતો હતો કે પૃથ્વી
પૃથ્વી વિશ્વના કેન્દ્રમાં છે અને સૂર્ય-ચંદ્રગ્રહો વગેરે પૃથ્વીની થાળી જેવી ગોળ છે અને તે પાણીમાં તરી રહી છે. ઈ.સ. પૂર્વે
પ્રદક્ષિણા કરે છે. ઈસવી સન પૂર્વે ૩૮૪માં ગ્રીસના એક નાનકડા ૫૮૫માં થનારા સૂર્યગ્રહણ વિશે પણ થાલીજે સફળતાથી આગાહી
ગામમાં એરિસ્ટોટલનો જન્મ થયો હતો. તેઓ પ્લેટોના શિષ્ય હતા. કરી હતી. આ થાલીજના સમકાલીન ખગોળશાસ્ત્રી અનેક્સિમેંડર
એરિસ્ટોટલ પણ માનતા હતા કે પૃથ્વી સ્થિર છે અને તે વિશ્વના પણ પૃથ્વીને ગોળ અને સપાટ માનતા હતા. ઈસવી સન પૂર્વે છઠ્ઠી
કેન્દ્રમાં છે. તેમણે એવો તર્ક લગાવ્યો કે આકાશમાં ફેકેલો પથ્થર સદીમાં ગ્રીસમાં જન્મેલા પાયથાગોરસ પણ ગણિતશાસ્ત્રી અને
પૃથ્વી ઉપર પાછો આવે છે, માટે પૃથ્વી સ્થિર છે. આ તર્ક આજે પણ ખગોળવિદ્ હતા. આજે પણ સ્કૂલમાં ભણતાં બાળકો ગણિતમાં
ખોટો પુરવાર થયો નથી. પાયથાગોરસનો સિદ્ધાંત ભણે છે. પાયથાગોરસની એવી માન્યતા હતી કે પૃથ્વી દડા જેવી ગોળ છે, પણ આ માન્યતા તેઓ પુરવાર કરી
એરિસ્ટોટલના કહેવા મુજબ વિશ્વ બે પ્રકારના શક્યા નહોતા. તે સમયે ગ્રીસના વિચારકોને પાયથાગોરસની આ ગોળાઓથી બનેલું છે-એક ગોળાઓ માનવીએ બનાવ્યા છે અને વાત પસંદ ન પડી એટલે તેમણે જીવનના અંતિમ દિવસોમાં નજરકેદ બીજા દેવી છે. માનવીએ બનાવેલા ગોળાઓ પરિવર્તનશીલ છે અને રહેવું પડ્યું હતું. તેમના શિષ્યોનાં ઘરો બાળી મૂકવામાં આવ્યાં હતાં. તેમાં ફેરફાર થઈ શકે છે પણ આકાશીય ગોળાઓ પવિત્ર છે; તેમાં
કોઈ પરિવર્તન કરી શકાતું નથી. જ્યારે એરિસ્ટોટલને પૂછવામાં પ્લેટો અને એરિસ્ટોટલ
આવતું કે આકાશના ગોળાઓને કોણ ચલાવે છે? ત્યારે તેઓ
જવાબ આપતા કે અદૃશ્ય આત્માઓ તેમને ચલાવે છે. પૃથ્વીને સપાટ માનતા હતા
એરિસ્ટોટલની આ માન્યતા સૃષ્ટિના સત્યથી ખૂબ જ નજીક હતી.
ઈસુની અઢારમી સદી સુધી આ માન્યતા કાયમ રહી હતી. ઈસવી સન પૂર્વે ૪૦૮માં એશિયા માઇનોરમાં યુક્લિડ એરિસ્ટોટલના સમકાલીન એરિસ્ટાર્ચસ નામના ગણિતશાસ્ત્રી થઈ નામના ગણિતશાસ્ત્રીનો જન્મ થયો હતો. તેમણે ઇજિપ્તના એક ગયા. તેમણે પહેલી વખત એવી માન્યતાનો પ્રચાર કર્યો કે સૂર્ય
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૧૫
Jain Education International
- ર
www.jainelibrary.org
