Gyansara Prakaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 5

મારું જતું રહેશે અને મને નહિ મળે, આ એક પ્રકારનો કાલ્પનિક ભય છે અર્થાત્ ભયનો ભ્રમ છે. મારા જ્ઞાનાદિ ગુણો ક્યારે પણ જવાના નથી અને બીજાં ધનાદિ સુખનાં સાધનોની માટે આવશ્યક્તા જ નથી. તેથી મારું જવાનું જ ન હોય અને પરપદાર્થોની આવશ્યક્તા જ ન હોય તો જવાના કે નહિ મળવાના ભયનો સંભવ જ નથી. તેથી તે ભય કાલ્પનિક છે, વાસ્તવિક નથી, અજ્ઞાનમૂલક છે. આથી સમજી શકાય છે કે જેને પરવસ્તુની અપેક્ષા નથી એવા આત્માના એકસ્વભાવને અનુસરનારા મધ્યસ્થને ભયના ભ્રમથી જન્મેલી ખેદની પરંપરાની અલ્પતા (મંદતા) પ્રાપ્ત થાય છે. મધ્યસ્થની નિર્ભયતાનું બીજ પરની અપેક્ષાનો અભાવ અને આત્માના એક સ્વભાવનું અનુસરણ છે. તદુપરાન્ત પણ નિર્ભયતાનું બીજું બીજ જણાવાય છે
भवसौख्येन किं भूरिभयज्वलनभस्मना ।
सदा भयोज्झितं ज्ञानं, सुखमेव विशिष्यते ॥१७-२॥ “ઘણા ભય સ્વરૂપ અગ્નિથી રાખ સ્વરૂપ બનેલા સંસારના સુખનું શું પ્રયોજન છે? સદા ભયથી રહિત જ્ઞાનસ્વરૂપ સુખ જ વિશિષ્ટ-ઉત્કૃષ્ટ છે.” - સામાન્ય રીતે આ સંસારમાં કેટલાંક દુઃખનાં સાધન છે, કેટલાંક સુખનાં સાધન છે અને બાકીના બધા ઉપેક્ષણીય છે. એમાંથી દુઃખના સાધનભૂત પદાર્થોની અને ઉપેક્ષણીય પદાર્થોની અપેક્ષા ન હોય : તે સમજી શકાય છે. પરન્તુ સુખના સાધનભૂત ધનાદિની અપેક્ષા તો પડી જ હોય છે. અને તેથી પરની અપેક્ષામાં નિર્ભય કઈ રીતે રહેવાય? અર્થા એ સ્થિતિમાં નિર્ભય રહેવાનું શક્ય બનતું નથી. આથી આવા અવસરે નિર્ભય મહાત્માઓ જે વિચારે છે તે જણાવાય છે.
છવો સંસારમાં જેને સુખ માને છે તે સુખ વસ્તુતઃ દુઃખ છે. કારણ કે વિષયોના ઉપભોગથી પ્રાપ્ત થનારું સુખ દુઃખથી અનુવિદ્ધ છે. એની પ્રાપ્તિ પૂર્વે દુઃખનો અનુભવ છે. ભોગવતી વખતે ચોર વગેરે ચોરી તો નહિ જાય ને? એવી ચિંતા રહેલી છે. સાથેના લોકોને આપવું પડે છે. તેમ જ રાજા વગેરે ગમે ત્યારે તેના સાધનભૂત ધનાદિને લઈ લેતા હોય છે. ભોગાદિથી રોગનો ભય સતાવે છે અને ભવિષ્યમાં પાછું મળશે કે નહિ-એની ચિન્તા સતત રહેલી હોય છે.... ઈત્યાદિ સ્વરૂપના અનેક પ્રકારના ભયસ્વરૂપ અગ્નિથી જેની રાખ થઈ છે, તેવું આ ભવનું સુખ છે. આવા સુખને સુખ માનવું તે મહા અજ્ઞાન છે. જ્ઞાની એવા મહાત્મા તેને સુખ તરીકે માનતા ન હોવાથી તેઓ તેની અપેક્ષા જ રાખતા નથી. તેઓશ્રીને