________________
૧૨
– દેવધર્મપરીક્ષા –
૧૧ तथोक्तं भगवत्यां तृतीयशतके तुर्योद्देशके - “जीवे णं भंते जे भविए णेरइए उववज्जित्तए से णं भंते किंलेसेसु उववज्जति ? गोयमा ! जल्लेस्साई दव्वाई परियाइत्ता कालं करेइ तल्लेसेसु उववज्जति। तं० कण्हलेस्सेसु वा नीललेस्सेसु वा काउलेस्सेसु वा। एवं जस्स जा लेस्सा सा तस्स भाणियव्वा जाव जीवे णं जे भविए जोइसिएसु उववजित्तए पुच्छा गोयमा ! जल्लेस्साई दव्वाई परियाइत्ता कालं करेइ तल्लेस्सेसु उववज्जति तं० तेउलेस्सेसु वा । जीवे णं भंते जे भविए वेमाणिएसु उववजित्तए से णं भंते किंलेस्सेसु उववज्जइ ? जल्नेस्साई दव्वाई परियाइत्ता कालं करेइ तल्लेस्सेसु उववज्जइ तं तेउलेस्सेसु वा पउमलेस्सेसु वा सुक्कलेस्सेसु
દેવધર્મોપનિષદ્હે ભગવંત ! જે જીવ નરકના જીવોમાં ઉત્પન્ન થવાને યોગ્ય છે, ભગવંત ! તે કઈ લેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! જે લેશ્યાના સંબંધી દ્રવ્યોનો ભાવપરિણામથી પરિગ્રહ કરીને મરે છે, તે લેયાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તે કાં તો કૃષ્ણલેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. કાં તો નીલલેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અને કાં તો કાપોત લેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ રીતે જે જીવની જે લેગ્યાઓ સંભવતી હોય તેની પૃચ્છામાં તે લેયાઓનો પ્રત્યુત્તર સમજવો. તે ત્યાં સુધી કે જ્યાં જ્યોતિષોની પૃચ્છા કરાય - હે ભગવંત ! જે જીવ
જ્યોતિષોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય, તે કઈ લેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય ? ગૌતમ ! જે લેસ્યાસંબંધી દ્રવ્યોનો ભાવપરિણામથી પરિગ્રહ કરીને મરે છે, તે લેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રસ્તુતમાં જ્યોતિષોમાં ઉત્પન્ન થનાર તેજોલેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
હે ભગવંત જે જીવ વૈમાનિકોમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય હોય, તે કઈ લેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે ? ગૌતમ ! જે લેસ્યાસંબંધી દ્રવ્યોનો ભાવપરિણામથી પરિગ્રહ કરીને મરે છે, તે લેયાઓમાં ઉત્પન્ન થાય
देवधर्मपरीक्षा वेति”। अथात्र सामान्योक्तावपि मिथ्यादृष्टिसम्यग्दृशोर्विशेषोऽन्वेषणीय इति चेत्त्वदुपदर्शितस्थलेऽपि किमित्यसौ नान्वेषणीय इति मध्यस्थदृशा विचारणीयम् ।।७।। एवं चतुर्दशशतकतृतीयोद्देशके - “अत्थिणं भंते नेरइयाणं सक्कारेति वा सम्माणेति वा कितिकम्मेति वा अब्भुट्ठाणेति वा अंजलिपग्गहेति वा आसणाभिग्गहेति वा
- દેવધર્મોપનિષ છે. જેમ કે પ્રસ્તુતમાં તેજલેશ્યા, પદ્મવેશ્યા અને શુક્લલેશ્યાઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
પૂર્વપક્ષ - અરે, તમે એક બાજુ તાતપર્ય પર્યાલોયનની સુફિયાણી વાતો કરો છો, અને બીજી બાજુ પોતે જ શબ્દમાગ પકડીને અટકી જાઓ છો, ભલા માણસ ! અહીં ભલે દેવ સામાન્યને આશ્રયીને લેશ્યાઓનું નિરૂપણ કર્યું, પણ એમાં પણ જે મિથ્યાષ્ટિ તથા સમ્યગ્દષ્ટિ છે તેઓમાં વિશેષતા હોય છે, તફાવતો હોય છે એનો વિચાર કરવો પડે.
ઉત્તરપક્ષ - શાબાશ, તો પછી તમે જે સૂત્રપાઠ બતાવ્યો તે સ્થળે પણ વિશેષ ગોતવો પડે કે નહીં ? અર્થાત્ દેવોને ધર્મ નથી, તે માત્ર મિથ્યાદષ્ટિ દેવોની અપેક્ષાએ છે. સમ્યગ્દષ્ટિની અપેક્ષાએ તો તેઓ પણ શ્રતધર્મથી યુક્ત હોવાથી ધર્મી જ છે.
તમે પહેલા કદાગ્રહ મૂકી દો અને મધ્યસ્થ દષ્ટિથી વિચાર કરો, એટલે તમને પોતાને જ આ વાત સમજાઈ જશે.
એ જ રીતે શ્રી ભગવતીસૂત્રના ચૌદમા શતકના ત્રીજા ઉદ્દેશામાં કહ્યું છે - હે ભગવંત ! નરકના જીવો બીજાનો સત્કાર, સન્માન, વંદન (અથવા બીજાનું કાર્ય કરી આપવું), અમ્યુત્થાન (ગૌરવપત્રનું દર્શન થતા આસનનો ત્યાગ કરવો - ઊભા થવું), અંજલિ કરવી, આસનાભિગ્રહ - આસન લાવીને “બેસો” એમ કહેવું, આસનાનપ્રદાન
